ص: 16

در کدام مکتب، برنامه سازنده و شگفت و دگرگون کننده ای چون «حج» وجود دارد؟ کدام آیین، برنامه های تربیتی وسیع و دقیق، همچون «رمضان» دارد، با آن دعاها و سحرها و افطارها و نمازها و مناجات هایش با تشنگی و گرسنگی چشیدن هایش، با آن کنترل چشم و گوش و زبان و نگاه و شکم و شهوت و غرائز و خواسته هایش؟ ...

کدام دین، برنامه هایی چون احیای خاطره عاشورا و گرامیداشت شهیدان و گریه بر مظلومیت ها و یادآوری حماسه ها و فداکاری ها و نشر فضیلت ها و ارزش های انسانی و ترسیم خلوص ها و اخلاص ها و ایثارها دارد؟!

برای روز و شب و سفر و حضر و تجارت و عبادت و سیاست و معاشرت و اخلاق انسان، در کدام فرهنگ، به اندازه اسلام، برنامه و دستور است؟

کدام مسلک، برنامه عظیم و شکوهمندی چون نماز جمعه و جماعت دارد؟

در کدام ملت و ملیت، مراکز الهام بخش و سازنده و شورآفرین و پاکسازی چون «مکه»، «مدینه»، «بقیع»، «کربلا»، «نجف»، «کاظمین»، «سامرا»، «زینبیه»، «مشهد» و «قم»، غار حرا، جبل الرحمه، دامنه احد، کوفه، فرات و دجله، زمزم و منا و عرفات و مشعر و ... صدها از این قبیل وجود دارد که هر کدام حامل فرهنگی و در بردارنده تاریخی و حاوی الهام و رهنمودی است؟! ...

اینک، در مقام شمردنِ همه این مناسبت ها و موقعیت ها و فضاهای تربیتی اسلام نیستیم. این «مدخل» زمینه ای بود برای ورود به بحث اصلی که عبارت است از: «زیارت».