• مشخصات کتاب
• (17)سوره اسری مکی است و 111 آیه دارد
  • سوره الإسراء (17): آیه 1
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • نقل برخی اقوال در باره مدنی بودن بعضی از آیات سوره اسراء و اشاره به مفاد کلی این سوره مبارکه
      • معنای آیه شریفه:" سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ ..."
    • بحث روایتی روایتی مفصل در شرح واقعه" اسراء" و" معراج" و آنچه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) در شب معراج دید و شنید
      • اشاره
      • روایات دیگری در شرح اسراء و معراج
      • رد روایاتی که بنا بر آنها معراج جسمانی نبوده و در عالم رؤیا صورت گرفته است
      • خلاصه آنچه که از روایات اسراء و معراج استفاده می‌شود در مجمع البیان طبرسی
      • اقوال مختلف در باره زمان و مکان معراج و اینکه جسمانی بوده یا روحانی
    • بحثی دیگر (تقسیم جزئیات مربوط به معراج به چهار قسم، از نظر معنی و سند)
  • سوره الإسراء (17): آیات 2 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات:
    • بیان آیات
      • اشاره
      • اشاره به مورد استعمال کلمه" کتاب" در قرآن مجید و وجه اینکه وکیل گرفتن غیر خدا شرک است
      • وجه منصوب بودن کلمه" ذریة" در جمله:" ذُرِّیَّةَ مَنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ ..." و معنایی که از آن استفاده می‌شود
      • معانی مختلف واژه" قضاء" و معنای آیه:" وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ ..."
      • توضیح معنای آیه شریفه:" فَإِذا جاءَ وَعْدُ أُولاهُما ..." و اشاره به ضعف وجوه دیگری که در این باره گفته شده است
      • آثار نیک و بد اعمال به عامل بر می‌گردد (إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکُمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها)
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • مقصود از دو بار سرکوب شدن و هلاکت بنی اسرائیل بر اثر دو بار فساد انگیزی آنان بر روی زمین
  • سوره الإسراء (17): آیات 9 تا 22
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • توضیح در مورد اینکه قرآن بدانچه" اقوم" است هدایت می‌کند و اینکه اسلام دین" قیم" است
      • خداوند برای مؤمنان صالح العمل بر خود حق قرار داده است (أَنَّ لَهُمْ أَجْراً کَبِیراً)
      • بیان اینکه انسان عجول بوده و آن سان که در طلب خیرات است در پی شر نیز می‌باشد (وَ یَدْعُ الْإِنْسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالْخَیْرِ)
      • مراد از آیت بودن شب و روز و محو آیت لیل و مبصره بودن آیات نهار
      • وجود قدرت و آزادی، دلیل و مجوز ارتکاب هر عملی نیست
      • معنای" طائر" و مراد از جمله:" وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ"
      • عاقبت و سرنوشت انسان با اعمال ارادی و اختیاری او لزوم و حتمیت پیدا می‌کند
      • مقصود از کتابی که در قیامت برای افراد انسان بیرون آورده می‌شود (وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً) حقایق اعمال هر کس است که به او نمایانده می‌شود
      • هدایت هر کس به سود خود و ضلالتش علیه خود است (وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْری)
      • توضیح اینکه فرمود:" وَ ما کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولًا"
      • مقصود از اراده هلاک قریه در جمله:" وَ إِذا أَرَدْنا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً"
      • وجوه مختلفی که در توضیح و توجیه جمله:" أَمَرْنا مُتْرَفِیها فَفَسَقُوا فِیها ..."
      • مراد از عاجله در ایه" مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعاجِلَةَ"
      • اعمال آدمی اسباب اخروی هستند و بر خلاف اسباب دنیوی تخلف ناپذیرند
      • بیان اینکه دنیا طلبان در اعمال دنیوی، و عقبی طلبان در اعمال اخروی مستمد از عطای خداوندند
      • توضیح اینکه درجات اخروی بزرگتر از درجات دنیوی است
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
    • گفتاری در چند فصل پیرامون قضاء
      • فصل 1- در معنا و حدود آن: 1- معنا و حدود قضای تکوینی و تشریعی‌
      • فصل 2- نظری فلسفی در معنای قضاء:
      • فصل 3- روایات هم این نظریه را تایید می‌کنند 3- قضاء در روایات آخرین مرحله از مراحل: علم، مشیت، اراده، تقدیر و قضا می‌باشد
    • بحث فلسفی (در بیان اینکه فیض خداوند مطلق و نامحدود است و منشا اختلاف انواع و افراد اختلاف قابلیت‌ها است)
  • سوره الإسراء (17): آیات 23 تا 39
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات قضاء تشریعی خداوند به نپرستیدن جز او
      • اشاره
      • نیکی کردن به والدین، از مهمترین واجبات بعد از توحید
      • اشاره به وجه اینکه فرمود: اسرافکاران برادران شیاطین هستند
      • نهی از افراط و تفریط در انفاق
      • نهی از فرزند کشی (چه دختر و چه پسر) از بیم فقر و گرسنگی که در عرب رسم بوده
      • نهی شدید از زنا کاری
    • گفتاری پیرامون حرمت زنا بحث قرآنی و اجتماعی پیرامون حرمت زنا
    • بیان آیه
      • معنای جمله:" فَلا یُسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً"
      • نهی از تصرف در مال یتیم و امر به وفاء به عهد
      • امر به مراعات عدالت و وفا در کیل و وزن و بیان" خیر" و" أَحْسَنُ تَأْوِیلًا" بودن آن
      • نهی از متابعت از غیر علم (لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ) و اشاره به حکم فطرت به لزوم پیروی از علم یا پیروی از ظن به استناد حجت علمی و عقلی
      • تعلیل نهی از پیروی از غیر علم به:" إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا"
      • نهی از تکبر و گردن فرازی کردن
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایاتی در ذیل جمله:" وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً" در باره نیکی کردن به پدر و مادر
      • چند روایت در معنای" اوابین"
      • روایاتی در باره اجتناب از افراط و تفریط در انفاق در ذیل آیه:" وَ لا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلی عُنُقِکَ ..."
      • چند روایت در ذیل آیه:" وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیِّهِ سُلْطاناً ..."
      • روایاتی در باره پیروی نکردن از غیر علم و تقسیم شدن ایمان، بر اعضاء و جوارح (إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ ...)
  • سوره الإسراء (17): آیات 40 تا 55
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • تصریف آیات (تنوع بیان و احتجاج) به منظور متذکر شدن شنوندگان
      • با اینکه ثمره تصریف آیات ازدیاد نفرت کفار بوده، حکمت نزول آیات چه بوده است؟
      • تقریر استدلال برای نفی شریک به اینکه اگر با خدا آلهه‌ای می‌بود راهی به سوی خدای ذی العرش جستجو می‌کردند (إِذاً لَابْتَغَوْا إِلی ذِی الْعَرْشِ سَبِیلًا)
      • تسبیح سنگ و چوب به چه معنا است؟
      • وجود سرا پا فقر و نیاز موجودات، وجود رب واحد را اعلام می‌کند
      • هر موجودی از موجودات دارای مرتبه‌ای از علم است و تسبیح موجودات تسبیح حقیقی است
      • وجود موجودات هم حمد خدا و هم تسبیح او است
      • وجوه مختلفی که در معنای" حِجاباً مَسْتُوراً" در آیه:" وَ إِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ جَعَلْنا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ ..." گفته شده است
      • مشرکین دلیلی بر انکار معاد نداشته، فقط آن را استبعاد می‌کنند و خداوند با اشاره به قدرت مطلقه خود به آنان پاسخ می‌دهد
      • امر به خوش زبانی و اجتناب از درشتگویی
      • سعادت و شقاوت هر کس بسته به مشیت الهی است که بر اساس عمل تعیین می‌شود
    • بحث روایتی
      • اشاره
      • روایاتی در باره تسبیح موجودات و سفارش مدارا با حیوانات
      • توضیحی در مورد تسبیح محسوس برخی موجودات که در پاره‌ای روایات نقل شده است
      • چند روایت در باره" بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ" در ذیل آیه:" وَ إِذا ذَکَرْتَ رَبَّکَ ..."
  • سوره الإسراء (17): آیات 56 تا 65
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • استدلال بر نفی الوهیت خدایان مشرکین به اینکه لازمه ربوبیت، داشتن قدرت بر رساندن سود و دفع ضرر است
      • چند وجه دیگر در بیان مراد از مالک نفع و ضرر نبودن بتها
      • دعا و در خواست حقیقی از خدای سبحان مستجاب است، بر خلاف دعای مشرکین و طلب از بتها که قادر بر اجابت نیستند
      • توضیح اینکه آلهه دروغین، خود در جستجوی وسیله به سوی پروردگارشان هستند
      • وجوه دیگری که در معنای جمله:" یَبْتَغُونَ إِلی رَبِّهِمُ الْوَسِیلَةَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ" گفته‌اند
      • سنت الهی در اقوام گذشته: دعوت به حق، به سعادت رساندن مؤمنان و هلاکت یا عذاب شدید منکران و طاغیان
      • مراد از" کتاب" در جمله:" کانَ ذلِکَ فِی الْکِتابِ مَسْطُوراً" و بحثی که برخی مفسرین با قول به اینکه مراد از کتاب" لوح محفوظ" است در ذیل آن عنوان کرده‌اند
      • از آنجا که خواست خدا بر این است که امت اسلام را پیش از مهلت منقرض نسازد، پیشنهاد کفار راجع به آوردن آیات را اجابت نکرد
      • دو وجه دیگر در معنای آیه:" وَ ما مَنَعَنا أَنْ نُرْسِلَ بِالْآیاتِ إِلَّا أَنْ کَذَّبَ بِهَا الْأَوَّلُونَ"
      • مراد از" رؤیا" و" شجره ملعونه" در آیه:" وَ ما جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْناکَ ..."
      • بیان اینکه آیه شریفه ناظر به" بنی امیه" است و نقل سخن بعضی از مفسرین که رؤیا را" معراج" و شجره ملعونه را" شجره زقوم" دانسته‌اند و جواب آن
      • رد وجه دیگری که" رؤیا" را به جنگ بدر مربوط دانسته است
      • یاد آوری داستان سجده نکردن ابلیس بر آدم (علیه السلام) و آغاز عصیان و اغوای او
      • مراد از مشارکت شیطان در اموال و اولاد مردم در خطاب:" وَ شارِکْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ"
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" وَ ما مَنَعَنا أَنْ نُرْسِلَ بِالْآیاتِ ..."
      • اشاره
      • روایات متعدد از طرق عامه و خاصه راجع به خواب دیدن پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) بنی امیه را به شکل میمون‌هایی بر منبرش، و اینکه" رؤیا" و" شجره ملعونه در قرآن" در آیه، ناظر به آنان است
      • چند روایت در باره شرکت شیطان در اموال و اولاد مردم
  • سوره الإسراء (17): آیات 66 تا 72
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • انسان چه در" ضراء" که خدا را می‌خواند و چه در" سراء" که از خدا اعراض می‌کند بالفطره متوجه خدا است
      • آیا در خشکی تضمینی و تامینی از گرفتاری‌ها دارید که از خدا اعراض می‌کنید
      • معنای آیه:" وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ ..."
      • معنای جمله:" وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِیلًا"
      • فرق بین" تکریم" و" تفضیل" انسان و چند وجه دیگر که در بیان فرق بین" کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ" و" فضلناهم" گفته شده است
      • آیه شریفه ناظر به تفضیل انسان از حیث وجود مادی است و ملائکه از مفضل علیه (کثیر ممن خلقنا) خارج است
    • گفتار در برتری انسان از ملائکه
      • اشاره
      • افضل بودن اطاعت انسان از جهت کشف صفای باطن و حسن سریره او است
      • موارد استعمال کلمه" امام" در قرآن و مراد از" امامهم" در جمله:" یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ"
      • اقوال و وجوه مختلف در باره مراد از" امام" در جمله فوق
      • مراد از اینکه فرمود:" مَنْ کانَ فِی هذِهِ أَعْمی فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمی" و وجوهی که در این باره گفته شده است
    • بحث روایتی (روایاتی در باره برتری انسان، احضار هر گروه با امام خود در قیامت و ...)
  • سوره الإسراء (17): آیات 73 تا 81
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • نیرنگ مشرکین برای اینکه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) از خدایانشان بدگویی نکند و افراد ضعیف و فقیر را از خود دور بسازد
      • معنای" دلوک شمس" و" غَسَقِ اللَّیْلِ" در آیه:" أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ ..."
      • امر به رسول (صلی اللَّه علیه و آله) به تهجد نیمه شب و دعا و استمداد از خداوند
      • مقصود از" دخول و خروج به صدق" در" رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ ..."
    • بحث روایتی روایاتی در ذیل آیه:" وَ إِنْ کادُوا لَیَفْتِنُونَکَ ..." که خدعه مشرکین با رسول اللَّه (صلی اللَّه علیه و آله) را حکایت می‌کند
      • اشاره
      • روایاتی در باره واجب شدن نمازهای پنجگانه و مراد از مشهود بودن قرآن فجر (نماز صبح) در ذیل آیه:" أَقِمِ الصَّلاةَ ..."
  • سوره الإسراء (17): آیات 82 تا 100
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات قرآن از جهت اینکه معالج امراض قلبی است، برای مؤمنین «شفاء» و به لحاظ اینکه صحت و استقامت نفسانی می‌آورد «رحمت» است
      • اشاره
      • قران از جهت اینکه معالج امراض قلبی است برای مؤمنین «شفاء» و به لحاظ اینکه صحت و استقامت نفسانی میاورد «رحمت» است
      • توضیح اینکه قران ظالمین را جز زیان نمی افزاید
      • بیان حال انسان عادی دلبسته به اسباب ظاهری که در حال تنعم از خدا دور شده و در شر و بد حالی نومید است
    • بحثی فلسفی (در بیان اینکه شرور بالعرض داخل در قضای الهی هستند)
      • اشاره
      • بنیه بدنی، صفات اخلاقی و محیط اجتماعی در حد اقتضاء، و نه علیت تامه- در اعمال آدمی اثر دارد (کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ)
      • بیان اینکه سعادت و شقاوت ضروری و تغییر ناپذیر نیست و اکتسابی و از آثار اعتقادات و اعمال انسان می‌باشد
    • بحث فلسفی (در باره سنخیت وجودی و رابطه ذاتی بین فعل و علت فاعلی)
      • اشاره
      • وجود رابطه و سنخیت بین فعل و فاعل از نظر قرآن
    • دنباله بحث سابق از نظر قرآن
    • بیان آیات
      • معنای" روح" و مراد از" امر خدا" و توضیح اینکه روح از امر خدا است
      • موارد اطلاق و استعمال کلمه" روح" در آیات قرآن مجید
      • اقوال مختلف و متعدد مفسرین در باره مراد از روح در آیه:" یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ ..."
      • مشرکین از در عناد و لجاجت، ایمان آوردن خود را به انجام معجزاتی غریب و ناممکن مشروط می‌کنند
      • تحقق بخشیدن به پیشنهاد مشرکین، در شان پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) نه به عنوان یک فرد بشری و نه به عنوان پیامبر الهی، نیست
      • تقریر و توضیح برهان بر نبوت عامه و اثبات آن، که در جواب خداوند به مشرکین که رسالت یک فرد بشری را محال می‌دانستند بیان گشته است
      • چون دلیل و برهان نتیجه نبخشید، گواهی را به خدا واگذار
      • معنای جمله:" قادِرٌ عَلی أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ" و بیان اینکه انسان مبعوث در قیامت عین انسان دنیایی است نه مانند او
    • بحث روایتی روایاتی در باره نیت و عمل در ذیل جمله:" کُلٌّ یَعْمَلُ عَلی شاکِلَتِهِ"
      • اشاره
      • چند روایت در باره شان نزول آیه:" یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ ..." و بیان مراد از روح
      • روایتی متضمن گفتگوی قریش با پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) و پیشنهادات آنان به او در ذیل آیه:" وَ قالُوا لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتَّی ..."
  • سوره الإسراء (17): آیات 101 تا 111
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • مقصود از معجزات نه گانه موسی (علیه السلام) در آیه:" وَ لَقَدْ آتَیْنا مُوسی تِسْعَ آیاتٍ بَیِّناتٍ ..." .
      • معنای اینکه خطاب به بنی اسرائیل فرمود:" اسْکُنُوا الْأَرْضَ فَإِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ ..."
      • حکمت نزول تدریجی و تفریق قرآن، مقارن شدن علم و عمل به قرآن و تمامیت یافتن استعداد مردم در تلقی آن است
      • توضیحی در مورد بی‌نیاز بودن قرآن از ایمان مشرکین به آن، برای ثبوت حقانیت و کمالش
      • اشاره به اقسام نام‌ها و بیان مراد از جمله:" فَلَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی"
      • رد عقیده بت پرستان که اسماء متعدد خدا را حاکی از آلهه متعدد پنداشته به شرکت در عبادت مبتلا شده‌اند و بیان اینکه اسماء خدای تعالی مرآت و معرف یک مسمی هستند
      • نفی فرزند، ولی و شریک داشتن خدای تعالی
    • بحث روایتی (روایاتی در ذیل برخی آیات گذشته)
      • اشاره
      • روایاتی در باره اسماء حسنی، اسماء حقیقی و اسماء اسماء خدا و عقائد بت پرستان در باره اسماء خدا
      • چند روایت در باره جهر و اخفاف در نماز
    • بحثی روایتی و قرآنی (در باره تفریق آیات قرآن- وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ ...) تقسیم قرآن به آیات و سور
      • اشاره
      • عدد سوره‌ها و آیات قرآن کریم
      • ترتیب سوره‌های قرآن کریم
• (18)سوره کهف مکی است و 110 آیه دارد
  • سوره الکهف (18): آیات 1 تا 8
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات آهنگ و مفاد کلی این سوره مبارکه
      • اشاره
      • توضیح مقصود از اینکه قرآن عوج (کجی) نداشته، قیم است و اشاره به اقوال مختلف مفسرین در ذیل جمله:" لَمْ یَجْعَلْ لَهُ عِوَجاً ..."
      • قول و اعتقاد به فرزند داشتن خدا چه به نحو حقیقی و چه به نحو مجاز باطل و ممنوع است
      • هدف از خلق زینت بر روی زمین آزمایش انسان‌ها و تمیز نیک و بد بر اساس اعتقاد و عمل است
    • بحث روایتی (روایاتی در تفسیر جملات" لِیُنْذِرَ بَأْساً شَدِیداً"،" فَلَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ ..." و" لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا")
  • سوره الکهف (18): آیات 9 تا 26
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات وجه اتصال و رابطه آیاتی که داستان اصحاب کهف را حکایت می‌کنند با آیات قبل
      • اشاره
      • بیان اینکه اصحاب رقیم نام دیگر اصحاب کهف است .
      • مقصود از" رحمت" و" رشد" در دعای اصحاب کهف:" رَبَّنا آتِنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً وَ هَیِّئْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً"
      • معنای جمله:" فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ فِی الْکَهْفِ سِنِینَ عَدَداً"
      • معنای اینکه فرمود: سپس اصحاب کهف را بیدار کردیم" لِنَعْلَمَ أَیُّ الْحِزْبَیْنِ أَحْصی"
      • اقرار به توحید پروردگار و نفی ربوبیت ارباب و آلهه در گفتگوی اصحاب کهف با خود
      • جزئیاتی از داستان اصحاب کهف که از آیات استفاده می‌شود
      • وضعیت جغرافیایی غار اصحاب کهف و کیفیت قرار گرفتن اصحاب کهف در آن
      • بیان غایت و هدف از بعث (بیدار کردن) اصحاب کهف و اشاره به همانند بودن خواب آنان و مرگ اهل دنیا
      • چند وجه دیگر در باره غایت بعث اصحاب کهف (لِیَتَسائَلُوا بَیْنَهُمْ ...)
      • معنای جمله:" لَبِثْنا یَوْماً أَوْ بَعْضَ یَوْمٍ"
      • جمله:" رَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِما لَبِثْتُمْ" انحصار علم حقیقی به معنای احاطه بر عین موجودات و حوادث، به خدای تعالی را افاده می‌کند
      • گفتگوی اصحاب کهف بعد از بیدار شدن در باره رفتن به شهر
      • نگرانی اصحاب کهف از فاش شدن رازشان و دست یافتن کفار به آنان
      • با اینکه تقیه و تظاهر به کفر از روی اضطرار جایز است سبب نگرانی و بیم اصحاب کهف چه بوده است؟
      • توضیح آیه:" فَقالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیاناً ..." که گفتگوی و مجادله مردم را در باره اصحاب کهف حکایت می‌کند
      • وجه دلالت بیدار شدن اصحاب کهف بعد از خواب چند صد ساله، بر حق بودن معاد و قیامت
      • مقصود از:" الَّذِینَ غَلَبُوا عَلی أَمْرِهِمْ" در آیه:" قالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلی أَمْرِهِمْ ..."
      • حکایت اختلاف مردم در عدد اصحاب کهف و بیان اینکه ایشان هفت نفر بوده‌اند
      • توضیح در مورد اینکه باید کار فردا را به مشیت خدا (ان شاء اللَّه) مشروط کرد و بیان اینکه هر عملی از هر عاملی موقوف به اذن و مشیت خدای تعالی است
      • وجوه دیگری که در باره استثناء در آیه:" وَ لا تَقُولَنَّ لِشَیْ‌ءٍ إِنِّی فاعِلٌ ذلِکَ غَداً إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ" گفته شده است
      • معنای آیه:" وَ اذْکُرْ رَبَّکَ إِذا نَسِیتَ ..." و وجوهی که در معنای آن گفته شده است
      • توضیح آیه:" وَ لَبِثُوا فِی کَهْفِهِمْ ثَلاثَ مِائَةٍ سِنِینَ وَ ازْدَادُوا تِسْعاً" که عدد سالهای اقامت اصحاب کهف را در غار حکایت می‌کند
    • بحث روایتی روایتی در شرح داستان اصحاب کهف
      • اشاره
      • موارد و جهات اختلاف در روایات راجع به داستان اصحاب کهف
      • روایات دیگری پیرامون داستان اصحاب کهف
      • چند روایت حاکی از اینکه اصحاب کهف مدتی تقیه می‌کرده‌اند
      • روایت مشهوری از ابن عباس در نقل داستان
      • روایاتی متضمن ذکر اسماء اصحاب کهف
    • گفتاری در چند فصل پیرامون اصحاب کهف و سر گذشت ایشان
      • 1- داستان اصحاب کهف در تعدادی از روایات دو سبب عمده وجود اختلاف شدید در مضامین روایات راجع به اصحاب کهف:
      • 2- داستان اصحاب کهف از نظر قرآن:
      • 3- داستان از نظر غیر مسلمانان
      • 4- غار اصحاب کهف کجا است؟
  • سوره الکهف (18): آیات 27 تا 31
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مفاد کلی این آیات و ربط آنها با آیات قبل
      • اشاره
      • وظیفه پیامبر (صلی اللَّه علیه و آله) تلاوت آیات و تبلیغ وحی است و جز خدا مرجعی ندارد
      • معنای" صبر" و" وجه" و مراد از" اراده و طلب وجه خدا" و" دعای صبح و شام" در آیه:" وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ ..."
      • بیان عدم دلالت جمله:" لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ" بر جبر و اشاره به اینکه جبر مجازاتی ناشی از اختیار، با اختیار منافات ندارد
      • ای پیامبر! حق را بگو و از ایمان نیاوردن مردم تاسف مخور که ظالمان را آتش و مؤمنان صالح العمل را پاداش است
    • بحث روایتی روایاتی در باره تقاضای مشرکین از پیامبر مبنی بر دور ساختن افراد فقیر از خود، و روایاتی دیگر در ذیل آیات گذشته
  • سوره الکهف (18): آیات 32 تا 46
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات مثلی بیانگر حال دنیا طلبان که به مالکیت کاذب خود دل بسته‌اند
      • اشاره
      • فخر فروشی و تکبر مرد توانگر و ثروتمند غافل از مالکیت مطلقه خداوند، در برابر رفیق مؤمن خود
      • آدمی بالفطرة به چیزی که آن را باقی و ماندگار بداند دل می‌بندد و چشم خود را بر فرض فنای محبوب خود می‌بندد.
      • توانگر غافل از خدا، خود را محق و شایسته بر خورداری و تنعم می‌داند حتی در قیامت!
      • توضیح جواب رفیق مؤمن آن مرد توانگر مغرور، به او که از دو جهت سخنان غرور آمیز او را رد و ابطال می‌کند
      • وجه اینکه مرد فقیر در جمله:" أَ کَفَرْتَ بِالَّذِی خَلَقَکَ" رفیق توانگر خود را کافر خواند
      • بیان اینکه در فرض مقایسه، نسبت به اسباب ظاهری، ولایت از آن خدای حق است و خدا از نظر ثواب و فرجام بهتر است
      • مثلی دیگر برای بیان حقیقت زندگی دنیا و زینت‌های سریع الزوال آن و اینکه" باقیات صالحات" بهتر است
  • سوره الکهف (18): آیات 47 تا 59
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • اشاره
      • یاد آوری قیام قیامت و عرضه گشتن مشرکین و همه مردم بر پروردگار، همراه با اعمالشان و دیگر هیچ
      • اشاره به چند نکته و خصوصیت در باره قیامت
      • از یاد بردن قیامت سبب اصلی اعراض از هدایت و فساد اعمال است
      • " وضع کتاب" در قیامت، کتابی که هیچ صغیره و کبیره‌ای را فرو گذار نکرده و مجرمان (چه مشرک و چه غیر مشرک) از آن بیمناکند
      • مراد از ولایت شیطان در جمله:" أَ فَتَتَّخِذُونَهُ وَ ذُرِّیَّتَهُ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِی وَ هُمْ لَکُمْ عَدُوٌّ"
      • دو برهان که در آیه" ما أَشْهَدْتُهُمْ خَلْقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ..." برای نفی ولایت ابلیس و ذریه‌اش اقامه شده است
      • وجوه مختلف دیگری که مفسرین در باره معنی و مفاد آیه فوق گفته‌اند
      • معنای اینکه فرمود:" در قیامت ما بین مشرکین و شرکاء محل هلاکت قرار داده‌ایم"
      • معنای جمله:" وَ رَبُّکَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَةِ" و معنایی که در سیاق آیات تهدید افاده می‌کند
    • بحث روایتی (چند روایت در ذیل آیات گذشته)
  • سوره الکهف (18): آیات 60 تا 82
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات
      • آنچه از داستان موسی (علیه السلام) و همراه او و ملاقات با عالم به تاویل احادیث (خضر علیه السلام) استفاده می‌شود و آنچه در باره این داستان گفته شده است
      • اشاره به اینکه انبیاء (علیهم السلام) از مطلق آزار و ایذاء شیطان مصون نیستند
      • ملاقات موسی (علیه السلام) با بنده‌ای از بندگان خدا خضر (علیه السلام) که به او رحمت و علم داده شده و تقاضای تعلیم از او و گفتگوی بین آن دو
      • ادب و تواضع فراوان موسی (علیه السلام) در برابر استاد (خضر- علیه السلام)
      • صبر نیاوردن موسی (علیه السلام) به سکوت در برابر اعمال خضر (علیه السلام)
      • جدا شدن موسی و خضر (علیهما السلام) و اخبار خضر (علیه السلام) موسی (علیه السلام) را به تاویل اعمال خود (سوراخ) کردن کشتی، قتل نوجوان و بنای دیوار)
    • بحثی تاریخی در دو فصل
      • 1- داستان موسی و خضر در قرآن
      • 2- شخصیت خضر (علیه السلام) در روایات
    • بحث روایتی روایاتی در باره داستان مصاحبت و مفارقت موسی و خضر (علیهما السلام) و اختلاف فراوان روایات در جهات و جزئیات این داستان
      • اشاره
      • چند روایت در مورد اینکه خداوند بعد از مرگ بنده صالح، جانشین او در مال و اولاد او می‌شود
  • سوره الکهف (18): آیات 83 تا 102
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات بیان آیات مربوط به شرح حال و بیان داستان ذو القرنین
      • اشاره
      • ظالمان را عذاب می‌کنیم و مؤمنان صالح العمل را جزای حسنی است
      • ساختن سد به وسیله ذو القرنین
      • وجوهی که در بیان مراد آیه شریفه:" أَ فَحَسِبَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنْ یَتَّخِذُوا عِبادِی مِنْ دُونِی أَوْلِیاءَ ..." گفته شده است
    • بحث روایتی اختلافاتی که از جهات متعدد در روایات مربوط به ذو القرنین وجود دارد
      • اشاره
      • روایاتی در ذیل برخی جملات آیات راجع به ذو القرنین
    • گفتاری پیرامون داستان ذو القرنین بحثی قرآنی و تاریخی در چند فصل
      • 1- داستان ذو القرنین در قرآن
      • 2- داستان ذو القرنین و سد و یاجوج و ماجوج از نظر تاریخ
      • 3- ذو القرنین کیست و سدش کجا است؟ اقوال مختلف در این باره
      • سخن صاحب تفسیر" جواهر" در اثبات اینکه ذو القرنین، کورش، پادشاه هخامنشی ایران، و یاجوج و ماجوج، اقوام مغول بوده‌اند
  • سوره الکهف (18): آیات 103 تا 108
    • اشاره
    • ترجمه آیات
    • بیان آیات معرفی زیانکارترین زیانکاران (اخسرین اعمالا) که کارهای بی نتیجه خود را نیکو می‌پندارند و اعمالشان حبط شده، در قیامت وزنی ندارد
    • بحث روایتی (روایاتی در باره" بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالًا" و" جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ")
  • سوره الکهف (18): آیه 109
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه
      • اشاره
      • اشاره به معنای" کلمه خدا" و بیان مقصود از اینکه اگر دریاها مرکب باشد کلمات خدا را با آن نتوان نوشت
    • بحث روایتی (روایتی در ذیل آیه گذشته)
  • سوره الکهف (18): آیه 110
    • اشاره
    • ترجمه آیه
    • بیان آیه بیان آخرین آیه سوره، که به سه اصل: توحید، نبوت و معاد اشاره دارد
    • بحث روایتی (روایاتی در باره اخلاص در عمل و پرهیز از ریا کاری)