دانشنامه شعر عاشورایی: انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم جلد 2

اشاره

بیش از یکهزار و صد سال است که درخت کهن شعر پارسی در زمین ادب این مرز و بوم پا گرفته و ریشه دوانیده است به طوری که می توان گفت ادب فارسی از آغاز تاکنون هشت سبک را شامل می شود:

1- سبک دوره ی سامانی و غزنوی (سبک خراسانی):

این دوره از قرن سوم هجری شروع و تا پایان نیمه اول قرن پنجم ادامه می یابد. در این دوره قصیده سرایی و مثنوی جلوه ای خاص دارد و حماسه در قلّه های اندیشه، بزرگترین شاهکار خود را به جهان ادب عرضه می کند.

ویژگیها: پایه ی شعر بر اساس فلسفه و حکمت بنا نهاده شده است و اثر چندانی از عرفان در این دوره دیده نمی شود شعرا مقاصد خود را بدون هیچگونه پیرایه ای بیان می کنند و اشعار آنان از هرگونه کنایه و استعاره و تکلفات صنعتی به دور است استفاده از کلمات عربی در آثار شاعران کمیاب است و مدیحه سرایی و قصه پردازی از خصوصیات شعر این عهد می باشد. جنبه حماسی شعر بر جنبه های دیگر آن برتری دارد و قالب های شعر این دوره در آغاز مثنوی بوده است که سپس قصیده، مسمط، رباعی، دوبیتی ترجیع بند و ترکیب بند به آن اضافه گردیده است ولی از غزل اثری دیده نمی شود.

بزرگترین شاعران این دوره: در زمان سامانیان: شهید بلخی، رودکی، دقیقی، منطقی رازی، کسایی مروزی در زمان غزنویان: فردوسی، فرخی سیستانی، عنصری، منوچهری دامغانی، ابو سعید ابی الخیر.

2- سبک دوره انتقال:

این دوره از یک طرف حلقه اتصال سبک خراسانی با دوره بعد (عراقی) است و از طرفی در این دوره دامنه ی شعر پارسی از خراسان به آذربایجان و مرکز ایران کشیده می شود.

ویژگیها: صنایع لفظی و معنوی بدیع بیشتر از دوره قبل مشاهده می شود. شاعر بیشتر به اصطلاحات فلسفی، نجومی، ریاضی و ... در شعرش توجه دارد اشاره به آیات قرانی و احادیث در اشعار وارد می شود و علاوه بر مدح و هجو و حکمت و مرثیه که مربوط به دوره قبل بود،