ص: 2

نازل شده است و همگام با حیات جامعه اسلامی پیش رفته و در عین حال بسته به زمان و مکان خاصّی نیست!

یک روز تمام بحث های قرآن بر محور مبارزه با بت پرستی و شرک و آموزش توحید با تمام شاخه هایش دور می زد و سوره ها و آیاتی که در این دوران نازل شد همگی بحث از مبدأ و معاد می کرد (مانند سوره هایی که در مکّه در سیزده سال اوّل بعثت نازل شد).

روز دیگر بحث های داغ و پر حرارتی پیرامون جهاد و مقابله با دشمنان داخلی و خارجی و منافقان مطرح بود.

یک روز ماجرای جنگ احزاب جلو آمد، سوره احزاب نازل شد و حداقل تعداد 17 آیه آن، از این جنگ و حوادث آموزنده و مسائل تربیتی و پیامدهای آن سخن گفت.

روز دیگر داستان صلح حدیبیّه فرا رسید و سوره فتح نازل شد و بعد از آن ماجرای فتح مکّه و غزوه حنین پیش آمد و آیات سوره نصر اذا جاءَ نَصرُ اللَّه و آیات دیگر نازل گردید.

خلاصه همزمان با شکوفایی اسلام و حرکت عمومی جامعه اسلامی آیات مناسبی از قرآن نازل و دستورات لازم داده می شد و این برنامه دقیق انسانی را تکمیل می کرد.

با توجّه به آنچه در بالا گفته شد منظور از تفسیر موضوعی روشن می شود؛ و آن این که آیات مختلفی که درباره یک موضوع در سرتاسر قرآن مجید در