درس خارج اصول آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی سال 89-90

مختار در معنای مشتق:

در مباحث اصولی به بحث مشتق رسیدیم و بحث های مقدماتی مشتق از جمله تعریف مشتق و ضابطه مشتق بودن در نزد اصولیون بیان شد.

اینک وارد بحث اصلی می شویم که آیا مشتق برای خصوص متلبس به مبدأ وضع شده است یا برای اعم از متلبس و (ما انقضی عنه المبدأ) نظر قدماء در مسأله مشتق دو قول بوده یکی قول به وضع برای خصوص متلبس که مشهور بود و دیگری قول به وضع برای اعم ولی به تدریج تفصیلات و اقوال دیگری هم در مسأله پیدا شده است مثلاً بین بعضی اسماء مشتقه و بعضی دیگر تفصیل داده اند مثل اسماء آلت و مبالغه و حرَف و صناعات و گفته اند اینها برای اعم است چون می بینیم مثلاً به کسی که نجار است حتی اگر خواب باشد نجار می گویند و لازم نیست بالفعل مشغول به عمل نجاری باشد تا به وی نجار گفته شود یا تاجر اگر مشغول تجارت هم نباشد و خواب باشد باز هم به وی تاجر می گویند یا لازم نیست مفتاح در حال فتح قفلی باشد تا به آن مفتاح گفته شود برخی هم تفصیل داده اند بین مشتقاتی که مبادی آنها متعدی است و یا دال بر نسبت صدوری است مثل (قاتل و ضارب) و گفته اند اینها از برای اعم است و لازم نیست بالفعل مشغول به قتل و ضرب باشند تا به آنان قاتل و ضارب بگویند و اما اگر مبدأ لازم یا حلولی باشد مثل (قائم، عالم) اینها ظاهر در متلبس است اینگونه تفصیل و تفصیلات دیگر هم داده شده که مهم نیستند مثلاً اگر انقضاء به نحو تبدل به ضد آن باشد مشتق صادق نیست و اگر نباشد صادق است که عمده همین دو قول اول است که باید بررسی بشود .

ص: 1