اشاره

اربعین امام حسین علیه السلام در فرهنگ شیعی جایگاه بسیار والا و ارزشمندی دارد چون یک بار دیگر خاطرات و حوادث روز عاشورا در این روز زنده شده و به نوعی نقطه عطفی در تاریخ اسلام و تشیع گردیده است.

واژه اربعین مبنای فرهنگی نیز دارد یعنی در فرهنگ اسلامی بر عدد 40 بسیار تأکید و سفارش شده و در مناسبت های مختلف بر آن تکیه شده، یکی از آن ها زیارت اربعین امام حسین(علیه السلام) است، و نیز استحباب این زیارت از جمله مواردی است که اهمیت عدد چهل را در فرهنگ اسلامی و معارف شیعی می رساند. دو مناسبت در این روز وجود دارد، یکی آمدن جابر بن عبداللّه انصاری برای زیارت امام حسین(علیه السلام) از مدینه به کربلا در بیستم صفر سال 61 قمری و بنابر مشهور، رسیدن اهل بیت(علیهم السلام)در این روز به کربلا و دیگری تعلیم حدیثی از امام صادق(علیه السلام) به صفوان بن مهران جمال، برای زیارت امام حسین(علیه السلام) در روز اربعین است.

این نوشتار گزارشی از تألیفات پژوهشگران درباره این موضوع است. در این مأخذ شناسی تلاش کرده ایم تمامی آثاری که درباره اربعین و زیارت اربعین به صورت کتاب، مقاله (مقالات مجلات و همایشها) و یا پایان نامه تا آبان ماه 1395 (اربعین 1437ق) منتشر شده اند، معرفی شوند. البته این گزارش تنها به ذکر اطلاعات مأخذ شناسی آثار بسنده کرده است.

اما در فرصت محدودی که داشتیم 222 منبع درباره اربعین حسینی شناسایی شد؛ البته فقط در زبان های فارسی، عربی و انگلیسی و فقط در محدوده جغرافیایی ایران، عراق و آمریکا. اگر در زبان های دیگر مثل اردو و در جغرافیای فرهنگی مناطق دیگر جستجو شود، قطعاً منابع دیگر یافت خواهد شد.

چند نکته درباره این منابع هست و تذکار آنها به تحقیقات آینده کمک خواهد کرد:

1- قدیمی ترین کتاب فارسی، 1364 و جدیدترین کتاب، 1395 منتشر شده است و طی 31 سال هفتاد و نه عنوان کتاب درباره اربعین به فارسی منتشر شده است. یعنی هر سال حدود 5/2 عنوان کتاب به فارسی درباره اربعین چاپ شده است.

2- هر مقدار به سال 95 نزدیک تر شده ایم، رویکرد تحقیقات اجتماعی تر و اهتمام به راهپیمایی اربعین بیشتر شده است. این وضعیت در مقالات و کتب عربی هم هست.

3- آمار کتب عربی، 21 عنوان، مقالات فارسی 102 عنوان؛ مقالات عربی 12 عنوان؛ پایان نامه ها 3 عنوان و کتاب انگلیسی یک عنوان است.

البته لازم است با جستجوی بیشتر تمامی اطلاعات از کشورهای مختلف جمع آوری گردد. متأسفانه مراکز متصدی اینگونه موضوعات اهتمام و تلاش نمی نمایند.

4- کتاب، مقاله و پایان نامه مستتقل درباره جایگاه معلولان در اربعین یا اقشار آسیب دیده و کم توان مثل کودکان، پیرزنان و پیرمردان و معلولان تا کنون مشاهده نشده است. اما دفتر فرهنگ معلولین دو اثر را به پایان رسانده و کتاب حاضر را منتشر کرده است.

ص: 187