اشاره

آقا بزرگ تهرانی،محمد محسن بن علی بن محمّد رضا بن محسن بن علی اکبر(1293-1389 ق/ 1876-1970 م)در شب 11 ربیع الاوّل 7/1293 آوریل 1876 در خانه ای در سه راه دانگی نزدیک پامنار تهران دیده به جهان گشود.او را محسن نام نهادند و چون همنام نیای بزرگ خویش بود-به رسم تهرانیان-او را آقا بزرگ می خواندند.او خود سالها پس از آن شهرت«منزوی»را برگزید که هرگز به آن مشهور نشد،بلکه شهرتش آقا بزرگ بود و پس از تألیف دائرة المعارف بزرگ کتابشناسی شیعه-الذریعه-او را«صاحب الذریعه»می خواندند.

خانوادۀ او از بازرگانانی بودند که گویا از گیلان آمده و از 1250 ق1834/ م در تهران نشیمن گزیده و به دلیل انتساب به جدّ خویش به محسنی معروف بودند.

پدرش حاج علی محسنی بازرگانی بود که با علما معاشرت داشت و دارای اندیشه ای آزادیخواهانه بود.وی تألیفی در مورد مسألۀ دخانیات دارد و نخستین کسی بود که فرزندش را برای تحصیلات عالی به نجف فرستاد و جدّش حاج محسن،به یاری معتمد الدوله نخستین چاپخانۀ ایران را بنیاد نهاده بود.

وی الفباء و قراءت قرآن مجید را با تهجّی نزد برخی از بانوان خانواده آموخت و در هفت سالگی وارد مدرسۀ ضیاء الدّین در پامنار گردید و از آنجا به مدارس دیگر رفت و کتب فارسی دیوانهای شاعران و مقداری از معارف دینی و حساب را فرا گرفت.

در 10 سالگی(1303 ق)در جلسه ای با حضور علما،طی مراسم خاصی بر او لباس روحانیّت پوشانیدند.اندکی پس از آن خوشنویسی نسخ و نستعلیق را نزد خوشنویس معروف آن روزگار- زین العابدین محلاتی-به خوبی یاد گرفت چنانکه مجموعه ها و کتابهایی به خطّ خوش نگاشت و تا

ص:1