تربيت از ديدگاه امام سجاد علیه السلام

اشاره

امام ساجدان علي بن الحسين (ع) در رساله جامع حقوقي خود، كه سند پر افتخار و گران سنگ معارف ناب شيعي است، به بيان حقوق مختلفي كه بر عهده فرد مسلمان است، مي پردازد. آن بزرگوار حقوق فرزندان و خردسالان را در كانون توجه خويش قرار داده، والدين را با مسؤوليت خطيرشان آشنا مي سازد. حساسيت و ظرافت موضوع، امام ساجدان را بر آن داشت تا در منشور حقوقي اش دو بخش را، با عنوان هاي «حق الولد» و «حق الصغير»، به حقوق فرزندان و خردسالان اختصاص داده، راهنماي تربيتي والدين باشد و شيوه هاي مطمئن و ره توشه هاي تربيتي ماندگار را فرا روي آنان قرار دهد. اين مقاله بر آن است تا، ضمن نقل متن كلام نوراني امام(ع) در دو بخش «حق الوالد» و «حق خردسال»، در حد بضاعت نگارنده به توضيح و تبيين آن بپردازد.

حق فرزند

فرزند، پاره تن انسان

فتعلم انه منك... امام سجاد(ع) در اين بخش از سخنانش فرزند را جزئي از وجود انسان و پاره تن او مي خواند. بديهي است كه انسان، بطور فطري، خود و اشيا و امور وابسته به خود را دوست دارد، در راه نگهداري اش فداكاري مي كند و در مسير رشد و تعالي اش مي كوشد. اين حقيقت كه فرزند وابسته به انسان جزئي از وجود اوست، مسؤوليت سنگين والدين و لزوم عنايت پيوسته به تربيت و رشد فرزندان را يادآوري مي كند.

فرزندان مايه افتخار يا ذلت والدين

... ومضاف اليك في عاجل الدنيا بخيره و شره كودكان پاك و معصومند و سرزمين وجودشان آماده افشاندن هر بذري است. والدين مي توانند باغباناني دلسوز و با تدبير باشند و دشت حاصلخيز وجود فرزندانشان را به باغستاني سرسبز و بارور تبديل كنند يا در شمار كشاورزان ناآگاه و بي تجربه جاي گرفته، در سرزمين وجود فرزندانشان خارهاي آزاردهنده كشت كنند. البته ثمره تلخ و شيرين فرزندان، سرانجام به والدين مي رسد. اگر فرزندان نيك باشند، مايه نيكنامي و افتخار والدين مي شوند و اگر درست تربيت نشوند، مايه خواري و بدنامي آنان خواهند بود. آري، چه بسيار والديني كه سالها پيش بدرود حيات گفتند، ولي به سبب فرزندان و يادگاران صالح و شايسته، همچنان نامشان زنده و يادشان گرامي است و نداي «خدايش بيامرزد» مؤمنان هديه روحشان است. در مقابل گروهي از والدين، به خاطر فرزندان زشت كردارشان مورد خشم و نفرت ديگران قرار گرفته اند و نفرين مردم پيوسته بدرقه راهشان. بدين جهت امام (ع) در آغاز سخنش مي فرمايد: «فرزند انسان جزئي از وجود اوست و خير و شرش با وي گره خورده است.» اين هشداري به والدين است كه اگر براي