فتوح البلدان

اشاره

بررسى تاريخ به دو شكل ممكن است صورت پذيرد: يكى مراجعه مستقيم به منابع تاريخى و ديگر مطالعه آثار دست دوم، يعنى كتبى كه تاريخ نويسان با بررسى منابع دست اول (و احيانا تأليفات دست دوم ديگران) به نگارش درآورده اند، كه در واقع نتيجه استنباط شخصى آنان از منابع دست اول (يا نوشته هاى دست دوم) به شمار مى رود.

منابع دست اول را نيز به دو گروه مى توان تقسيم كرد: نخست، منابع نوشته از قبيل پاپيروسها و طومارهاى باستانى، الواح و سنگ نوشته ها، كتب مورخان قديم و نظاير آن. دوم، منابع غير نوشته از قبيل ابزار كار، فرآورده هاى صنعتگران، ابنيه، جنگ افزارها و غيره. در بررسى تاريخ، گروه اخير از منابع دست اول نيز بسيار مفيد فايده اند، لكن بديهى است كه اطلاعات

فتوح البلدان/ ترجمه محمد توكل، مقدمه، ص: 10

اساسى و عمده را غالبا منابع نوشته در دسترس ما قرار مى دهند.

به رغم اين حقيقت ساده كه تاريخ را به طور صحيح بر اساس منابع اصيل آن مى توان درك كرد، تاكنون گامهاى اندكى در ارائه