جواب برخی دیگر: واجب الوجود وجودش بدیهی است اگر تعبیربه واجب الوجود می شد، دیگر اثباتش نیاز به دلیل نداشت، اما صانع اثباتش نیاز به دلیل دارد ولذا تعبیر به صانع کرده نه واجب الوجود؛ چرا که اثبات وجود خداوند تعالی نیاز به دلیل دارد.

اشکال لاهیجی: واجب الوجود هم مصداق داشتنش نیاز به دلیل دارد، وما براهین که اقامه می شود برای همین که اثبات کند این مفهوم مصداق وفرد خارجی دارد یا خیر. پس وجه تعبیر به صانع این نیست که واجب الوجود نیاز به اثبات ندارد، بلکه همان است که ما بیان کردیم.

باتوجه به اثبات صانع دیگر اوصافش وافعالش نیاز به اثبات ندارند بلکه نیاز به بیان دارد ولذا اوصاف وآثار درعبارت خواجه عطف بر اثبات صانع است نه عطف برصانع تا نیاز به اثبات داشته باشند.

متن: المقصد الثالث فی اثبات الصّانع؛

أی فی إثبات أنّ للعالم صانعاً واجب الوجود. والصّانع هو الفاعل بالعلم و الإراده. وقد غلب[غلبه ی استعمال] علی صانع العالم[ولذا وقتی مطلق بیاید مراد حق تعالی است واگرغیراراده شود باید مقید شود] وهو الواجب الوجود تعالی (1) [1]. و إنّما عدل منه[واجب الوجود] إلیه[صانع][1]للإشاره إلی أنّه إنّما یمکن الاستدلال علیه[واجب الوجود] تعالی من سبیل النظر فی معلولاته الّتی هی مصنوعاته علی طریقه الإنّ الّتی إنّما تفید وجود العلّه من حیث هی علّه و صانع لا من حیث ذاتها، [عطف برإنّ:]دون اللِمّ الّذی هو الاستدلال من العلّه علی المعلول، [تعلیل برای دون اللمّ:]حیث لا علّه له تعالی. [2]لا لصیروره المسأله حینئذٍ ضروریّه، [تعلیل برای منفی:]إذ ما وجب وجوده فهو موجودٌ بالضروره. [تعلیل برای نفی:] و ذلک[اینکه عدول منصنف به این جهت نیست] لأنّ المسأله لیست هی أنّ الواجب الوجود موجود، بل هی أنّ من الموجود ما هو واجب وجوده، و هی راجعه إلی أنّ لهذا العنوان[واجب الوجود] فرداً و لهذا المفروض حقیقه.

ص: 2