حمله می کردند زبان و فرهنگ ایرانی وحتی ادیان رایج در ایران، در ناحیه وجود داشت.

بنابراین تا پیش از ورود مسلمانان به ناحیه، بخش وسیعی از آسیای مرکزی قلمرو حکومتهای ایرانی بود و «کوشانیان»(1) و هپتالیان نیز به ترتیب بر بخشهایی از ناحیه حکومت می کردند. به هنگام ظهور اسلام قسمت جنوبی آسیای مرکزی تا آمودریا در زمره سرزمینهای متعلق به ساسانیان به شمار می رفت و سایر بخشها به شکل استانهای مختلف با فرمانروایان مستقل اداره می شدند.

با ورود مسلمانان به شرق ایران زمینه مساعد برای فتح آسیای مرکزی فراهم شد. شهر مرو در سال 22 هجری به تصرف مسلمانان درآمد و پس از آن شهرهای دیگر ناحیه به تدریج به صلح و یا در جنگ با ترکان به تصرف مسلمانان در آمدند(2). ترکها که از اواسط سده ششم میلادی در دشتهای آسیای مرکزی به سر می بردند، تا پیش از ورود مسلمانان بر بخش وسیعی از شمال و شرق آسیای مرکزی حکومت می کردند و برای گسترش قلمرو خود به نبردهای متعدد با ایرانیها و چینیها پرداختند. ضمن آن که در میان

قبایل مختلف ترک نیز درگیری و نزاع برای به چنگ آوردن اراضی یکدیگر وجود داشت. اویغورها و قرلقها از مهمترین گروههای ترک آسیای مرکزی بودند که در کنار نقش مهم آنها در حوادث و تحرکهای سیاسی ناحیه در حفظ و ترویج ارزشهای فرهنگی ترکها پافشاری می کردند. با فروپاشی حکومت اویغورها، فرهنگ و رسوم کهن ترکها و ترکمن ها از بین رفت و گرایش به عقاید فرهنگی جدید و ادیان دیگر در میان آنها ریشه دوانید.

پس از فتح مسلمانان تا زمان حمله مغول، ماوراءالنهر که ناحیه حدفاصل دو رودخانه سیردریا و آمودریا است، تحت حاکمیت حکومتهای اسلامی بود، به طوری که پس از «امویان» و «عباسیان»، به ترتیب «سامانیان»، «غزنویان»، «سلجوقیان» «خوارزمشاهیان» که بر ایران و به ویژه خراسان حکومت می کردند، امور سیاسی ماوراءالنهر را در اختیار

داشتند. نواحی شمالی آسیای مرکزی در این ایام به وسیله مسلمانان ترک «قراخانیان» تا

سال 560 قمری و اقوام مغولی «ختاییان» یا «قراختاییان» تا سال 608 قمری اداره می شد. حکومت قراخانیان در تاریخ آسیای مرکزی نقش مهمی داشت. ابتدا به دلیل آن که نخستین حکومت مسلمان ترک را در ناحیه پایه گذاری کردند و دیگر آن که این قوم در

ص:67