آیین بودا در ایران شرقی

بعد از سقوط سلسله مئوریه در اول قرن دوم ق م منطقه مرزی ایران شرقی هند شمال غربی غالبا بازی گاه بی ثباتی شد که گروه های گوناگون برای رسیدن به قدرت در آن با یکدیگر رقابت می کردند. اینها بیشتر پارتی های ایران شمال شرقی بودند؛ سکاها، یک قوم در اصل چادرنشین ایرانی استپ های اوراسیا؛ و کوشانیان، که به یک زبان ایرانی (باکتریایی) حرف می زدند اما در اصل از قسمت شرقی آسیای داخلی بودند و شاید تا حدی خاستگاه شان از تخاری های هند و اروپایی زبان بود هر یک از این گروه ها به بردباری دینی پای بند بودند، و این کار هم آمیزی اندیشه ها و عجین شدن سنت ها را آسان می کرد. شکوفایی و تحول آیین بودا بیشتر ناشی از حمایت بازرگان های مسافری بود که به دیرها و بقاع بودایی بذل و بخشش می کردند. به این دیرها ویهاره و به این بقعه ها که معمولا بقایای جسد بودا را در آن نگه داری می کردند، استوپه می گفتند. اهمیت اقتصادی و دینی استوپه ها به دوره اسلامی کشیده می شود و تا امروز هم در افغانستان و آسیای مرکزی ادامه دارد. بقاع مشایخ صوفیه، مثل استوپه های پیش از آن، زیارتگاه و مراکز اصلی دین عامیانه اند. نماد این استمرار را می توان در علم هایی دید که روزگاری ایرانی های بودایی بالای استوپه ها می افراشتند، و امروزه هم در آن منطقه همان علم ها زینت بخش قبه های بقاع صوفیه اند. آیین بودا در قرن های قبل از فتوحات اعراب در قسمت شرقی سراسر جهان ایرانی رواج داشت. مکان های بودایی را در افغانستان، ترکمنستان، اوزبکستان و تاجیکستان، و همین طور در خود ایران، پیدا کرده اند. مدت ها معروف بود که منطقه باکتریا جایی که قسمت شمالی افغانستان است و تا حد زیادی فارسی زبان مانده است در دوره پیش از اسلام مرکز بودایی مهمی بود.

ص: 39663