كتاب العين
اشارة:
سرشناسه : خليل بن احمد، 100 - 175 ق.
عنوان قراردادي : كتاب العين
عنوان و نام پديدآور : ترتيب كتاب العين/ خليل بن احمد الفراهيدي؛ تحقيق الدكتور مهدي المخزومي، الدكتور ابراهيم السامرائي؛
مشخصات نشر : بيروت : مؤسسة الأعلمي للمطبوعات (الطبعة الاولي) ؛ 1408ق = 1988م = 1367.
مشخصات ظاهري : 8 ج.
موضوع : زبان عربي -- واژه نامه.
شناسه افزوده : سامرائي، ابراهيم، 1920 - م. ،Samarrai, Ibrahimمحقق
شناسه افزوده : مخزومي، مهدي، محقق
توضيح : «كتاب العين»، اثر خليل بن احمد عمر بن تميم ابو عبدالرحمن فراهيدي، اولين كتابي است كه در موضوع لغت به زبان عربي تاليف شده. وي مدتي در باديه اعراب به گردش پرداخته و شنيده هاي خود را در مجموعه اي تدوين نموده است. گرچه اساس كار وي با لغات نويسان امروزي فرق مي كند؛ ولي شاكله ي هر دو روش يكي است.
خليل كتابش را با حرف عين آغاز كرده و به همزه ختم كرده است. به همين دليل و بر مبناي يك سنت قديمي عربي كه بعضي كتب لغت را با نام اولين حرف آن نام گذاري مي كردند، اين كتاب «العين» ناميده شد.
كتاب با واژه نامه اي كه مدخل هاي آن به ترتيب مخارج حروف مرتب شده و از حرف حلقي عين آغاز شده است. خليل براي نخستين بار حروف الفباي عربي را در بيت زير گرد آورد:
صف خلق خود كمثل شمس اذ بزغت يحظي الضجيع بها بخلاء معطار.
وي، دليل عدم شروع با همزه را بي ثبات بودن همزه و قابل تبديل بودنش مي داند و همزه را در خيلي موارد كه در ابتداي كلمات آمده، زاده يا مبدله مي داند؛ ديگر حروف عله را هم بدين خاطر در آخر قرار داده است.
ترتيب العين اين گونه است:
(ع، ح، ه، خ، غ، ق، ك، ج، ش، ض، ص، س، ز، ط، د، ت، ظ، ذ، ث، ر، ل، ن، ف، ب، م، و، ا، ي، ء)
وي، لغات عرب را به حلقيه، لهويان، شجريه، اشليه، نطعيه، لثويه، زلفيه، شفويه و هوائيه، تقسيم و بيست و نه حرف لغت عرب را در اين نه قالب ريخت و كتاب العين را تاليف نمود.
ص: 1
هذا الكتاب ...:
المجلد 1؛ المجلد 2؛ المجلد 3؛ المجلد 4؛ المجلد 5؛ المجلد 6؛ المجلد 7؛ المجلد 8