مقدار مصرف در هر جامعه ای، تأثیر پذیرفته از جهان بینی و مکتب فکری آن جامعه است. همان گونه که امپریالیسم تبلیغی در پی یکپارچه سازی جوامع برای ترویج مصرف گرایی افراطی است، در مقابل، مکتب حیات بخش اسلام به دنبال دست یابی به اعتدال و اقتصاد است.
مفهوم مصرف در اسلام، با مفاهیم رایج آن متفاوت است؛ زیرا نگاه اسلام به مصرف نگاه ابزاری است. در اندیشه دینی، مصرف و استفاده از کالا و خدمات برای رشد و شکوفایی اخلاقی و رسیدن به قرب الهی و کمال انسانی معنا می یابد و الگوی مصرف نیز بر پایه مسئولیت و اعتدال پایه گذاری شده است.
بر اساس مبانی اعتقادی نظام اسلامی که با اندیشه لیبرالی تفاوت ماهوی دارد، در نوع مصرف نیز با نظام های مادی تفاوت ریشه ای وجود دارد. در اسلام دو عنصر حلیّت و طهارت از شرط های اساسی مصرفند و هرگز اجازه داده نمی شود که برای به دست آوردن کالا، حقی از کسی ضایع شود یا مصرفی در اشیای نجس و خبیث صورت پذیرد. در اسلام، اصولی چند همچون اعتدال، عدم اسراف و تبذیر، عدم اتراف و عدم اتلاف محدود کننده مقدار مصرف است.
متأسفانه با وجود تأکیدهای فراوانی که در آموزه های اسلامی در زمینه رعایت اعتدال در مصرف و پرهیز از اسراف و تبذیر شده است، در جامعه اسلامی ما، چه در سطح عمومی و مصارف خانوارها و چه در سطح دولتی و مصارف دستگاه ها و نهادهای دولتی. به این موضوع چنانکه شایسته است توجه نمی شود و از همین رو بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت اللّه خامنه ای _ دامت برکاته _ با روشن بینی خاص خود، سال 1388 را سال اصلاح الگوی مصرف» اعلام کردند و فرمودند:
«ما بایستی به سمت اصلاح الگوی مصرف حرکت کنیم. مسئولین کشور در درجه اول _ چه قوه مقننه، چه قوه مجریه و چه سایر مسئولین کشور؛ قضوه قضائیه و غیر آنها _ و اشخاص و شخصیت ها در رتبه های مختلف اجتماعی، و آحاد مردم ما از فقیر و غنی، بایستی به این اصل توجه کنند که باید الگوی مصرف را اصلاح کنند».
در این میان، رسانه دینی، برای تبیین الگوی مصرف اسلامی وظیفه ای سنگین دارد. بنابراین، نه تنها خود باید از مصرف زدگی رها شود، بلکه باید به عنوان یک رسانه تأثیرگذار، فرهنگ استفاده صحیح را بر اساس اعتدال برای همگان درونی سازد و مردم را از افراط و زیاده روی در مصرف دور دارد؛ زیرا کوچک ترین حرکت رسانه می تواند به نوعی در فرهنگ سازی نقش مستقیم یا غیر مستقیم داشته باشد.
بنابراین، باید در برنامه های تلویزیونی به ویژه برنامه کودک و نوجوان و سریال ها و برنامه های خانواده در زمینه کاهش مصرف و ترویج فرهنگ قناعت دقت کافی انجام شود، پژوهشگر ارجمند جناب آقای _مجید نوریان _کوشیده اند فرهنگ مصرف صحیح را از بعد نظری بررسی کنند و آن گاه با آسیب شناسی وضع موجود، فرهنگ اصیل اسلامی را یادآور گردند. امید است این پژوهش مورد استفاده برنامه سازان گران قدر صدا و سیما قرار گیرد.
عناوین اصلی کتاب شامل:
بخش اول: تبیین مفاهیم کلیدی؛
بخش دوم: مبانی فلسفی تنظیم الگوی مصرف در اسلام و غرب؛
بخش سوم: حدود و ویژگی های مصرف در اسلام؛
بخش چهارم: مصرف گرایی غربی و الگوی مصرف در ایران