معرفى اجمالى

«الاختلاف فى اللفظ و الرد على الجهمية المشبهة»، اثر ابو محمد كاتب دينورى معروف به ابن قتيبه 213-276ق/ 828-889م است كه به زبان عربى، پيرامون كلام سلفيه نوشته شده است.

ساختار

كتاب حاضر، رساله‌اى است مختصر كه در 20 بخش تنظيم گشته است. موضوع‌هايى كه در اين كتاب مورد بحث قرار گرفته، به طور كلى اينهاست: قدر، تشبيه، خلق قرآن، رؤيت خداوند، عرش الهى و بررسى احاديث مختلف در اين باب. انبوهى از اطلاعات موجود در تأويل مختلف الحديث و حتى بسيارى از عبارات آن عيناً در اين كتاب تكرار شده است.

گزارش محتوا

بخش اول كتاب، در باره اهميت اين كتاب بحث نموده است.
مبارزه ابن قتيبه با معتزله و جهميه و ديگر فرقه‌هايى كه كلام و فلسفه را مايه كار خود قرار مى‌دادند، موجب گرديد كه وزير متوكل وى را به قضاى دينور برگمارد. در بسيارى از آثار او، خاصه تأويل مختلف الحديث، مبارزه تند و آشكارى برضد معتقدان به رأى و به خصوص ابو حنيفه پديدار است. وى استحسان و قياس را نيز به شدت رد مى‌كند و معتقد است كه آنها سرانجام انسان را به بدعت مى‌كشانند. اين مطالب در بخش دوم كتاب به چشم مى‌خورد.
در بخش سوم مى‌خوانيم: ابن قتيبه در پى شيخى از اهل حديث مى‌گشت تا نزدش علم بياموزد و او را مقتداى خود سازد. در آن روزگار، ابن راهويه(د 238ق852/م) كه از مرو برخاسته بود و در نيشابور مى‌زيست، شهرتى فراگير داشت. از آثار ابن قتيبه چنين برمى‌آيد كه از ميان همه دانشمندان سده 3ق9/م تنها كسى را كه مى‌توان به راستى، شيخ و استاد او به شمار آورد، همين ابن راهويه است. به همين جهت، به رغم سكوت منابع در باره پيوند استاد و شاگرد، معاصران، معتقدند كه وى پيش از وفات ابن راهويه؛ يعنى زمانى كه خود بيست يا بيست و چند سال بيش نداشته است، به نيشابور رفته و پس از وفات ابن راهويه به بصره بازگشته است.
مطلب ديگرى كه در اين كتاب مورد بحث است، انحراف متوكل از على(ع) و متمايل شدن او به منحرفين از حضرت مى‌باشد. هم‌چنين از لوازم قول به جسم داشتن خداوند بحث مى‌كند. از معناى كرسى و قول بعضى از جهميه در باره تأويل اين آيه: خلق الانسان من عجل، سخن مى‌گويد.
بسيارى از مطالب كلامى كه در ديگر كتب وى نيز يافت مى‌شود به طور مختصر و اجمال در كتاب حاضر يافت مى‌شود.

جهت دانلود و مشاهده کتاب کلیک کنید