
Super User
معرفى اجمالى نویسنده
محمد بن حسن بن على بن محمد بن حسين معروف به شيخ حر عاملى محدث بزرگ و فقيه دانشمند، صاحب تأليفات ارزشمند و گرانبها، شيخ الاسلام و زعيم شيعه در شب جمعه 8 رجب سال 1033ق در روستاى مشغره در منطقه جبل عامل لبنان، در خانوادهاى مذهبى، اهل علم و علاقهمند به خاندان رسول خدا(ص) به دنيا آمد.
نسب نویسنده
وى از نوادگان حر بن يزيد رياحى است؛ همان كه با حسين بودن را بر دنيا و ما فيها ترجيح داد و حريت را با كردار خويش معنا كرد.
در مورد کتاب
از آنجا كه كتاب وسائل الشيعة با توجه به روايات زياد و اجزاء و مجلدات فراوان در دسترس همه نيست و استنساخ آن مدت و زمان زيادى را مىگرفت مرحوم شيخ حر عاملى بر آن شد كه كتاب هداية الأمه را كه تلخيص كتاب وسائل الشيعة است به زبان عربی بنگارد.
ضمنا این کتاب، حذف سند و مکررات كتاب وسائل الشيعة را نیز انجام داده است .
معرفى اجمالى
رسالة في أحكام الأموات تأليف شيخ جعفر كاشف الغطا است، و در موضوع آداب و احكام فقهى - اخلاقى تدفين ميت، به زبان عربى، و در 63 صفحه نگاشته شده است.
انگيزه تأليف
نويسنده انگيزه خود را از نگاشتن اين اثر چنين مىنويسد: برخى از پارسايان و اهل صلاح بارها و به اصرار از من خواستند تا رسالهاى در احكام اموات مشتمل بر واجبات، محرمات، و امور جايز بنويسم؛ من نيز احكام پيرامون مسايل تجهيز و تكفين ميت را گرد آورده و نوشتم.
ساختار
اين كتاب، شناختنامهاى است از روش تجهيز و تدفين شيعى ميت. روش كتاب بيشتر توصيفى است و اندكى نيز در آن از استدلال بهره گرفته شده و مشحون از روايات رسول خدا(صلى الله عليه و آله) و ائمه معصومين(عليهم السلام) مىباشد.
گزارش محتوا
اين متن فتوايى فقهى، حول سيزده مبحث گردآورى شده است. مباحث، بيشتر حاوى مسايل فقهى است؛ اما مؤلف در مبحث نخست مقدماتى را ذكركرده كه حاوى پيام اخلاقى است و در آن سفارش شده كه: مؤمن به خاطر سلامتى خود بايد شكرگزار باشد و در پى عافيت و درك ارزش آن برآيد؛ حسن ظن به خداوند داشته باشد؛ در حال سلامتى و بيمارى براى مرگ آمادگى حاصل كند (كسى كه مىخواهد بدين خواسته دست يابد بايد امورى از اين دست را نصب العين خود قرار دهد: همواره قيامت و رجعت به بارگاه الهى را به ياد آورد، لحظه به لحظه كشيك نفس خويش را كشد و احوالات آن را رصد نمايد، اعمالش را طورى انجام دهد كه گويا آخرين عمل خود را به انجام مىرساند، در حالى كه بهرهمند از نعمت سلامتى است وصى انتخاب كرده و وصيت نمايد، همواره در حال سلامتى و بيمارى رو به قبله بخوابد و لوازم كفن، حنوط، غسل و قبر خود را خويش فراهم آورد.
هر از چند گاهى از منزل به سوى گورستان و ويرانههاى بيرون برود و وضع گذشته و حال آنها را در خاطر خود مرور نمايد).
و نيز هنگام بيمارى ناله و ضجه را ترك كند، بر بيمارى شكر و از آن شكايت نكند، تا مىتواند به بيماران خدمت و از آنها عيادت نمايد، بيمار و اولياى او كه به عيادت بيمار مىآيند را مانع نشود و از مردم بخواهد كه براى مريض دعا كنند و از تربت امام حسين(عليه السلام) براى شفا بهره گرفته شود و براى سلامتى بيمار صدقه و دعا فراموش نگردد.
مبحث دوم، حول موضوع احتضار نگاشته شده است و احتضار اين گونه تعريف شده است: به خاطر اينكه در لحظه مرگ ملايكه، ارحام بيمار و مردم گرد او جمع مىشوند اين لحظات، حال احتضار گفته مىشود و به دليل اينكه روح از بدن محتضر مىخواهد بيرون گردد، حال نزع گفته مىشود. مستحب است بيمار در حال احتضار اميدش به خداوند بيش از ترسش باشد، و ديگران نسبت به او حسن ظن داشته باشند؛ هر چند كه او سخن كفر نيز بر زبان براند.
مستحب است كه كنار بستر محتضر، سوره صافات، يس، احزاب و آيه الكرسى و... خوانده شود.
اگر جان كندن بر او سخت تمام مىشود، مستحب است محتضر را جايى كه معمولاً او در آنجا نماز مىخوانده، ببرند. و نيز مستحب است افراد جنب و زنان حائض و نفساء كنار محتضر حاضر نشوند.
در مبحث سوم، خروج روح از بدن بررسى شده، و به نجس بودن بدن غير معصوم به محض خروج روح از آن اشاره شده است. مستحب است در اين هنگام، ولى ميت يا يكى از اطرافيان (كه مؤمن باشد) چشمها و دهان ميت را ببندد.
مبحث چهارم حول مبحث تجهيز ميت؛ يعنى فراهمآورى اسباب تشييع ميت به سمت مقر و قبر و خبر كردن مؤمنين جهت تشييع تدوين شده است.
عنوان مبحث پنجم غسل اموات است. ذيل اين عنوان فصول ششگانه ذيل بررسى شده است:
بيان غسل ميت و غسلدهنده آن، (بر همه افراد واجب است كه ميت را غسل دهند؛ اما اگر كسى چنين كارى انجام داد از ديگران ساقط مىگردد)، در صورتى غسل ميت بر همگان واجب مىگردد كه او مؤمن يا به حكم مؤمن باشد.
در ادامه مطالبى از قبيل: كسانى كه غسل داده نمىشوند مثل: كافر، شهيد و ...، آبهاى سهگانه غسل (آب سدر، آب كافور، آب قراح)، چيزى كه ميت در آن و روى آن غسل داده مىشود، حقيقت غسل و اينكه غسل ميت شبيه غسل جنابت است و به دو گونه ترتيبى و ارتماسى صورت مىپذيرد، مورد بحث قرار گرفتهاند
عنوان مبحث پنجم«تحنيط» است، ذيل اين عنوان، استحباب كشيدن تربت امام حسين(ع) به بدن ميت و ... مطرح شده است.
در مبحث ششم به نوع، اندازه و عدد پارچههايى كه به عنوان كفن براى ميت آماده مىگردد، اشاره شده است.
مبحث هفتم حول موضوع نماز ميت، در چهار فصل گرد آمده است: نماز ميت بر مؤمن عاقل و بالغ واجب مىگردد، كسى كه فاقد اين شرايط است نماز از او پذيرفته نمىشود، بر مؤمن اصالتاً و بر كسى كه در جامعه اسلامى است به تبع اينكه مؤمن است و... نماز خوانده مىشود، در صورت امكان به گونه ايستاده بايد بر ميت نماز خوانده شود و در غير اين صورت مىشود نشسته و...، نماز گزارد. در ادامه پيرامون نماز جماعت، طهارت لباس و بدن نمازگزار بر ميت و... نيز مطالبى ديگر مطرح شده است.
عنوان مبحث هشتم دفن است. در اين عنوان موضوعاتى از قبيل استحباب آماده كردن ميت با دست خود قبر خويش را، اينكه ميت بايد در قبرستان مؤمنين دفن گردد و شريفترين مكانها (به جز مساجد) براى او در نظر گرفته شود و كراهت اينكه خاك غير قبرش بر او ريخته شود مطرح شدهاند.
در مبحث دهم ولايت مورد بررسى قرار گرفته و در آن ايمان، عقل، بلوغ و حضور، شرط دانسته شده است.
در مبحث يازدهم پيرامون كسانى كه در بحث ميت به مؤمن ملحق مىشوند پرداخته شده است. در اين مبحث كسانى كه در موضوع تكفين و تجهيز حكم مؤمن را دارند و يا به آن ملحق مىشوند بررسى شده است و در مباحث انتهايى متن، مؤلف به احكام خلل و مسايل بعد از دفن ميت پرداخته و گفته است كه نبش قبر مؤمن و كسى كه به حكم اوست، حرام است؛ حتى اگر براى دفن در جاى ديگر باشد.
در پايان اين رساله، صفحاتى چند در آداب و بايستههاى مسايل و مراسم عزادارى از سوى بازماندگان ميت، نوشته شده است.
معرفى اجمالى:
«مؤتمر علماء بغداد»، تأليف مقاتل بن عطيّه حنفى، داماد نظام الملك طوسى از علماء قرن پنجم است. موضوع آن گزارش مناظره دانشمندان بغداد پيرامون امامت و خلافت است كه بين علماى سنى و شيعه به امر ملك شاه سلجوقى كه اهل سنّت و حنفى مذهب بوده، تحت اشراف خواجه نظام الملك وزير ملك شاه برپا شده است.
ساختار
مناظره در عين اختصار حاوى مطالب مهم تاريخى فقهى فلسفى، مخصوصا بحث خلافت مىباشد، مباحث مطرح شده در آن به نحوى است كه با استدلال به آيات و احاديث شريفه و ادله قطعيه و مطالب مبرهن و متن سليس قابل درك براى عامه مردم حتى كسى كه عقيده و تلاشى در فهم حقايق نداشته، مىباشد.
گزارش محتوا:
مناظره در محضر ملك شاه و جمعى از رؤسا نويسندگان و منشيان، در ماه شعبان با شرايط خاصى بين 10 نفر از علماى اهل سنت و 10 نفر از علما شيعه با ظرفيّت اعلم علماى اهل سنت؛ يعنى شيخ عباسى و عالم بزرگ شيعه حسين بن على علوى در موضوعات زير صورت گرفت عدالت و تكفير صحابه، سب و لعن خلفاء و على(ع)، جمعآورى قرآن، خلافت بعد رسول اكرم(ص) تحريفات قرآن، صفات الهى، جبر و تفويض، نبوت، سقيفه، مسئلۀ امامت بعد از على(ع) غيبت و... نتيجه مناظره منجر به گرويدن ملك شاه و جمع كثيرى از اطرافيان و مردم به فرقه حقّه شيعه شد.
نسخهشناسى:
به علت عدم دسترسى به خود كتاب كه به زبان عربى است و مقارن قرن پنجم مىباشد، متن آن از كتاب موافق الشيعه آیتالله احمدى ميانجى جلد 3، صفحه 92 تا 135 كه در سال 1422ق توسط موسسه انتشارات اسلامى در قم به چاپ رسيده، نقل شده است، قبلا هم نسخههايى از آن در بيروت و پاكستان به چاپ رسيده است، كتاب شامل فصل يا بابى و فهرستى نمىباشد، فقط در تعليقه مختصرا به آدرس روايات ذكر شده و راجع بعضى از موضوعات توضيح داده شده است.
معرّفى اجمالى
عقد الدّرر فى اخبار المنتظر(عج) به زبان عربى نوشته يوسف بن يحيى بن على بن عبدالعزيز مقدّسى شافعى سلمى از علماى قرن هفتم مىباشد.
اثر، مجموعهاى روايى درباره مهدى موعود(عج) و خصوصيات ظاهرى، باطنى و اخلاقى ايشان، نشانههاى پيش از ظهور و دوران پس از ظهور آن حضرت است.
مولف در مقدّمه، فساد دوران و زمانه، ياس و نا اميدى همفكران و معاصرين از اصلاح امور، زياد شدن فتنهها و مهلكات، از بين رفتن بركت، علنى شدن گناهان و اميد به اينكه حالا زمان خروج امام مهدى(ع) است، سبب تاليف ذكر مىكند و همچنين از انگيزههاى ديگر نگارش از جمله نقد و ردّ كسانى كه منكر انديشه مهدويّت و كسانى كه اين نظريه را مطرح نمودهاند، مهدى(ع) كسى جزء همان عيسى بن مريم(س) نيست، بيان مىدارد.
ساختار كتاب:
انديشه جهانى شدن در متون جديد و قديم اسلامى يا دعوت به مكتب جهانى، از آيات قرآن استفاده مىشود. طبق آيات قرآن، دين مبين اسلام، دين تمام مردم جهان و دين جامعه جهانى است. خداوند وعده فرموده كه سرانجام اين آئين پاك را بر همه اديان پيروز مىگرداند و نظام جهان را بر پايه ايمان به خدا، احكام اسلام و برنامههاى جاويد قرآن استوار مىسازد.(سوره توبه33/) علاوه بر اين، آياتى ديگر نيز در قرآن وجود دارد كه موضوع حكومت جهانى صالحان در روى زمين دلالت دارد و اينكه حكومت در زمين بر عهده صالحان و مستضعفان مىباشد.طبق اين وعده الهى در هر عصر و زمان پايههاى ايمان و عمل صالح در ميان مسلمانان مستحكم شود، آنها صاحب حكومتى ريشهدار و پرنفوذ خواهند شد.(سوره نور55/). اين وعده الهى در آيه ديگر مورد تاكيد قرار گرفته و آمده: ما در كتاب زبور كه بعد از كتاب (تورات) موسى نازل شد، نوشتيم و مقدّر كرديم وارثان و حاكمان زمين، بندگان صالح و نيكوكار خواهند بود. واين نويدها و وعدهها الهى هرگز تخلفپذير نيست، ان الله لايخلف الميعاد. حال اين سوال مهم مطرح مىشود، خداوند اين حكومت و مكتب جهانى كه وعده آن را داده، به دست چه كسى محقق خواهد نمود؟ زمان تحقّق اين بشارت و نويد قرآنى چه موقعى است؟ آيا براى اين نزديك بودن وعده الهى نشانههايى و علائمى بيان شده است؟ مولف با ساماندهى اثر خود در دوازده باب درصدد پاسخگويى به اين سوالات از طريق جمعآورى روايات اهل سنّت است. بر مبناى پژوهش مولف، تشكيل حكومت جهانى و جهانى شدن مكتب اسلام با قيام آخرين حجت خدا مهدى موعود(عج) محقق خواهد شد.
مولف در نگارش اثر از احاديث و اخبار، نقل قولهايى از علماى اهل سنّت و هم چنين آثارى كه دانشمندان اهل سنّت در رابطه با امام زمان(ع) تاليف نمودهاند، سود جسته است و كاملاً روش او سبقه نقلى دارد.
ايشان ابتدا از احاديثى كه در صحيح بخارى و صحيح مسلم نقل شده، هر باب را شروع مىكند و در ادامه از مستدرك حاكم نيشابورى، مسند احمد، سنن ابى داود، ابن ماجه، نسائى، ترمذى به ترتيب نقل اخبار مىكند. آنچه در باب نقل احاديث بايد متذكر شد، اكثر نقل مولف از احاديث صحيح مسلم مىباشد و از صحيح بخارى بطور قليل حديث نقل نموده است.
ايشان همچنين از كتب تفسيرى؛ از جمله تفسير ابن جرير طبرى، ابواسحاق احمد بن محمد ثعلبى و كتب الملاحم و الفتن از جمله ابوعبدالله نعيم بن حماد مروزى، ابونعيم عبدالله اصفهانى و ابن منادى و كتب تاريخ انبياء و كتب مسالك و ممالك؛ از جمله خرداذبه و ابن قتيبه دينورى و ابوالعباس احمدبن يحيى در نگارش اثر سود جسته است. روش ايشان در نقل احاديث، حذف سلسله سند روايت مىباشد و از آوردن هر گونه توضيح و تعليل از جانب خود، خوددارى نموده است.
گزارش محتوا:
بر مبناى باب اوّل اين اثر، امام مهدى(عج) از نسل رسول خدا(ص) و خاندان اوست و نام و كنيه ايشان، همانند نام و كنيه رسول خدا(ص) مىباشد. در ابواب ديگر از ويژگىهاى ذاتى و اخلاقى ايشان، كرامات امام زمان(عج)، مقام و منزلت و جوانمردى وى، فتوحات و پيروزىها و شيوههاى جنگى او، نمازخواندن حضرت مسيح(ع)، در پشت سر او، مدّت حكومت و حيات ايشان و در بخش ديگر از عدالتگسترى و رفتار و سلوك حضرت بحث مىشود. و در آخر از نشانهها و علائم پيش از ظهور و در ادامه از حوادث و فتنههاى عصر ظهور و پس از شهادت ايشان سخن به ميان مىآيد.
گزارش وضعيّت:
در مقدّمه كه توسط عبدالفتاح محمّد الحلو محقق اثر به رشته تحرير درآمده، مطالبى در خصوص كتب الملاحم و الفتن كه قبل از مولف نگارش يافته، به اختصار اطلاعاتى ارائه مىدهد و در ادامه به معرّفى مولف و كتاب حاضر مىپردازد و در آخر به نسخه شناسى اثر پرداخته است. نسخهاى كه اصل قرار گرفته و بقيّه نسخ با آن مقابله شده، كاتب آن زين العابدين سليمان عباسى ازهرى به سال 910ق كه در كتابخانه برلين نگهدارى مىشود، مىباشد. نسخ ديگر مربوط به سال 953ق با رمز«ق» كه در كتابخانه رضوى مشهد مىباشد و دو نسخه ديگر يكى مربوط به سال 1106ق با رمز«ب» و ديگرى به سال 993ق و با رمز«س» است كه اختلاف نسخ در پاورقىها ذكر شده است. اما اثر داراى تعليقههايى از آقاى نظرى منفرد مىباشد كه در پاورقىها توضيح براى اشكالى كه وارد شده يا رفع ابهام در خصوص افراد و مطالبى كه در متن آمده، مىباشد و با اين () در متن مشخص شده است.
اثر فاقد هرگونه فهرست مىباشد.
معرفى اجمالى
آينه اسرار: بررسى حديث بناى مسجد مقدس جمكران و ديدار با امام زمان(عج) اثر حسين كريمى قمى، به بررسى تارخيچه مسجد جمكران و توصيف حكايات مربوط به ملاقات با امام زمان(ع) و مكاشفات مؤمنان پرداخته است.
كتاب به زبان فارسى و درسال 1379، به سفارش واحد فرهنگى مسجد جمكران، نوشته شده است.
ساختار
كتاب با پيشگفتار مؤلف در بيان انگيزه تأليف، آغاز شده و مطالب در سه فصل تنظيم گرديده است.
مؤلف بعد از ذكر تاريخچه ساخت مسجد جمكران، صحت و سقم انتساب اين مسجد را به امام زمان(ع) از نظر حديثى، كلامى و تاريخى مورد كاوش و تحليل قرار داده است.
در اين كتاب، از منابع حديثى و تاريخى شيعه استفاده شده است.
گزارش محتوا
فصل اول، بعد از نقل نماز امام زمان(عج) و حديث بناى مسجد، به توجه مراجعى؛ همچون آيات عظام حايرى، بروجردى، گلپايگانى و... به اين مسجد اشاره كرده و ضمن بيان موقيعت مسجد در زمان صفويه، قاجاريه و سى سال پيش از نشر كتاب، چنين نتيجهگيرى مىكند كه:
1- نام اين مسجد در زمان سابق «مسجد قدمگاه صاحب الزمان(عج)» بوده است.
2- اين مسجد علاوه بر قداست ذاتى، داراى معنويت فوقالعاده و محل استجابت دعا، بروز كرامات و تشرف بعضى از اولياء الله به محضر امام زمان(ع) مىباشد.
3- حديث تأسيس مسجد، از نظر محتوا موافق عقل و نقل است و با قواعد ثابت نيز سازگارى دارد و...
در پايان اين فصل، تعدادى از كراماتى كه براى عدهاى در اين مسجد اتفاق افتاده، ذكر شده است.
دوم، به منظور جلوگيرى از ورود خرافات و كجانديشىها در مسأله ديدار با امام زمان(ع) در دوران غيبت، به نقد و بررسى حكايات مربوط به ملاقات با ايشان پرداخته است.
از جمله اين حكايات، مواردى است كه مربوط به تشرف افرادى؛ همچون علامه بحرالعلوم، ميرزاى شيرازى، آيتالله مرعشى نجفى و... مىشود.
در سوم، با استفاده از روايات، بخشى از رفتار و عقيده شيعه واقعى ذكر شده است؛ با هدف آن كه پيروان ائمه(ع) و شيفتگان حضرت مهدى(عج) خود را با آن منطبق كرده و ارزيابى كنند.
اين امور عبارتند از: محدوده مأموريت و راه و روش شيعيان، بعضى از نشانههاى شيعه، ارزش و سرانجام شيعه، عقيده اماميه در امر امامت، عقيده شيعه درباره امام زمان(عج) و راه بهرهمند شدن از آن حضرت در زمان غيبت.
معرفى اجمالى
آيين وهابيت، تأليف آيت اللّه حاج شيخ جعفر سبحانى تبريزى است. در اين رساله كليات مسائل مورد اختلاف وهابيون با ساير طوائف اسلامى، عنوان شده و از طريق کتاب و سنت، نظريۀ اسلام را روشن نموده است.
انگيزۀ تأليف
در انگيزۀ تأليف اين گونه آثار بايد گفت كه چاپ و نشر کتابها، مقالات و ايراد سخنرانىهاى متفاوت عليه شيعه و ديگر فرق اسلامى، هر انديشمند دلسوزى را، وادار به پاسخگويى مىنمايد. در دو قرن اخير با شكلگيرى و قوت گرفتن وهابيون، بر كثرت و تنوع اين گونه کتابها و مقالات افزوده شده است.
به جرأت مىتوان گفت كه امروزه، غالب مطالبى كه عليه شيعه و برخى معتقدات اسلامى، چاپ و نشر مىگردد، به طور مستقيم يا غير مستقيم به اين سر نخ مىرسد. تهمت زدن به شيعه، كار رايجى شده است، خصوصا كه انقلاب شكوهمند اسلامى ايران خارى در چشم استعمارگران بوده و هست.
بنابراين از اولين گامهاى تبليغ افكار ترقى شيعه و علوم اهل بيت عليهم السلام در جنبههاى مختلف، پاسخ به شبهات و ايرادات بنىاسرائيلى است كه از طرف وهابيون مطرح و نشر مىگردد. اين تأليف نيز در اين راستا ارائه شده است.
مصنف محترم غير از کتاب مورد بحث، در بررسى و رد افكار وهابيون، تأليفات ديگر نيز به رشتۀ تحرير در آورده است.
يكى از آنها «مفاهيم القرآن» (كه در واقع تفسير موضوع قرآن است) مىباشد. در جلد نخست آن بحث توحيد در عبادت مطرح شد كه پيرامون توحيد و شرك (كه محور نقد وهابيون بر شيعه و ديگر فرق اسلامى است) از نظر قرآن سخن رانده است.
کتاب ديگر «توسل به ارواح مقدسه» نام دارد، مربوط به مسائل توسل به ارواح مقدسه است كه وهابيون در آن مورد قلم فرسايى فراوانى نمودهاند.
تأليف ديگر جلد سوم کتاب «فرهنگ عقايد و مذاهب اسلامى» است كه در تبيين انديشههاى ابن تيميه و محمد بن عبد الوهاب در دو بخش تاريخچه و ريشۀ اعتقادات و عقايد و انديشههاى وهابيون به زبان فارسى نگاشته شده است.
تأليف ديگر مصنف «بحوث في الملل و النحل»، جلد چهارم در عقايد ابن تيميه و محمد بن عبد الوهاب.
ساختار و گزارش محتوا
اين کتاب از يك پيشگفتار و بيست فصل تشكيل شده است.
در پيشگفتار، مطالبى از قبيل: لزوم تشكيل يك كنگرۀ علمى اسلامى براى حل اختلافات فكرى فرقههاى مختلف اسلامى با شرايط خاص، بيان وضعيت فعلى ادارۀ حرمين شريفين و دور بودن اين شيوه از مقصد قرآن، بيان مختصرى از کتابهاى چاپ عربستان عليه شيعه و توصيه به شناخت فرقههاى اسلامى از جمله شيعه از منابع اصلى آنها.
فصل اول: در زندگانى پايهگذار مسلك وهابيت محمد بن عبد الوهاب نجدى، آغاز فعاليت فكرى او، ديدگاه آلوسى، عباس محمود عقاد، و چند تن ديگر راجع به محمد بن عبد الوهاب و وهابيون.
فصل دوم: بحثى است در وهابيون و تعمير قبور اولياء خدا، نظريۀ قرآن دربارۀ تعمير قبور، امت اسلامى و تعمير قبور، حديث أبى الهياج و اشكالات آن، وهابيت در كشمكش تناقض مكتب و عمل مسلمانان.
فصل سوم: در بحث مسجد سازى در كنار قبور صالحان، دلايل وهابيان بر تحريم بناى مسجد بر جوار قبور اولياء و نظر ما در اين موضوع.
فصل چهارم: زيارت قبور مؤمنان از نظر کتاب و سنت، شامل قرآن و زيارت قبور، احاديث و زيارت قبور، زنان و زيارت قبور.
فصل پنجم: آثار سازندۀ زيارت قبور شخصيتهاى مذهبى، زيارت قبر پيامبر(ص) گواهى از قرآن، احاديث پيرامون زيارت پيامبر گرامى(ص)، دلايل وهابيون در تحريم سفر براى زيارت قبور.
فصل ششم: برگزارى دعا و نماز نزد قبور اوليا.
فصل هفتم: توسل به اولياى الهى، توسل به حق سائلان، توسل به حق پيامبر(ص)، توسل به پيامبر به حق پيامبر و پيامبران پيشين. توسل به شخص پيامبر(ص)، توسل به ذات پيامبر(ص)، سيرۀ مسلمانان در مسالۀ توسل.
فصل هشتم: بحثى در اين سؤال كه آيا بزرگداشت مواليد و وفيات اولياى خدا بدعت است؟
فصل نهم: تبرك و استشفاء به آثار اوليا.
فصل دهم: توحيد در عبادت و پرستش، تحديد عبادت و تعريف كامل آن، دو نمونۀ ناقص از عبادت خضوع و تذلل، عبادت خضوع بىنهايت، مقصود از لفظ «رب» چيست؟ اساس حل نزاع.
فصل يازدهم: استمداد از اولياى خدا در حال حيات.
فصل دوازدهم: استمداد از ارواح اولياى الهى، بحثى در مرگ فناى انسان نيست، قرآن و بقاى ارواح، واقعيت انسان همان روح است، قرآن و امكان ارتباط با جهان ديگر، شعيب با ارواح گذشتگان سخن مىگويد، قرآن بر پيامبران درود مىفرستد، درود بر پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم در حال تشهد و نتيجۀ بحث.
فصل سيزدهم: طلب شفاعت از اولياى خدا، دلايل ما بر استوارى درخواست شفاعت، درخواست شفاعت همان درخواست دعاء است، قرآن و درخواست دعا از افراد شايسته، احاديث اسلامى و سيرۀ صحابه، طلب شفاعت در حال ممات.
فصل چهاردهم: بررسى دلايل وهابيها دربارۀ منع درخواست شفاعت، درخواست شفاعت شرك است، شرك مشركين به خاطر شفاعت از بتها بود، درخواست حاجت از غير خدا حرام است، شفاعت حق مختص خدا است، درخواست شفاعت از مرده لغو است.
فصل پانزدهم: آيا اعتقاد به سلطۀ غيبى مايۀ شرك است؟ نظريۀ وهابيون، سلطۀ غيبى يوسف، سلطۀ غيبى موسى، سلطۀ غيبى مسلمان، مسيح و سلطۀ غيبى، آيا درخواست كارهاى خارق العاده شرك است، سليمان تخت بلقيس را مىخواهد.
فصل شانزدهم: خداوند را به حق و مقام اوليا سوگند دادن، سوگند دادن خدا به منزلت اوليا، اميرمؤمنان و سوگند دادن خدا به مقام اوليا، وقوع اين نوع سوگندها در اسلام.
فصل هفدهم: سوگند به غير خدا، دلايل ما بر جواز قسم به غير خدا، مذاهب چهارگانه و سوگند به غير خدا.
فصل هيجدهم: نذر بر اهل قبور.
فصل نوزدهم: نداى اولياى الهى.
فصل بيستم: ابعاد سياسى و اجتماعى حج، شامل بحثهايى در مورد ناظر منافع حج باشيم، كعبه قوام زندگى است، اعلام بيزارى در مراسم حج، قصيدۀ سياسى فرزدق در مسجد الحرام، ابعاد سياسى - اجتماعى حج در احاديث اسلامى، سخنان سياسى پيامبر(ص) در مراسم حج، شعارهاى سياسى در فتح مكه، ابعاد سياسى حج در سخنان پيشوايان معصوم، سخنان متفكران معاصر پيرامون فلسفۀ حج.
قصيدهاى بنام «كعبه و زنجير» سرودۀ مصنف پايان بخش مطالب کتاب مىباشد.
ويژگىها
اين کتاب با قلمى روان و بيان سليس فارسى براى استفادۀ عموم خوانندگان، سعى نموده است كه عقايد و افكار وهابيون را با استفاده از كتب خودشان بيان نمايد کتابهايى از قبيل: «العقيدة الحموية»، «الصراط المستقيم»، «زيارة القبور» ابن تيمية، «زاد المعاد في هدى خير العباد»، «جلاء الافهام في الصلاة و السلام على خير الأنام»ابن القيم، «الهدية النسبة» محمد بن عبد الوهاب.
«التوصل إلى حقيقة التوسل»، «رفاعى»، «رياض الجنة» مقبل بن الهادي الوادعي و...و در رد افكار آنان و تجزيه و تحليل روايات منقول از كتب مورد اعتماد اهل سنت؛ مانند «شفاء السقام في زيارة خير الإمام»، تقى الدين سبكى، «المقالة المرضية»، تقى الدين أبي عبداللّه اصنائى قاضى القضات فرقۀ مالكى، «تاريخ نجد آلوسى»، «حاضر العالم الإسلامي»، «الفتوحات الإسلامية».
«تاريخ المملكة العربية السعودية»، «طبقات ابن سعد»، «صحيح مسلم»، «سنن ترمذى»، «سنن سنايى»، تهذيب التهذيب ابن حجر عسقلانى، «مسند احمد»، «سنن ابن ماجه»، «الصواعق الإلهية في الرد على الوهابية»، سليمان بن عبد الوهاب برادر محمد بن عبد الوهاب و... استفاده نموده است، لازم به ذكر است كه در مباحث گوناگون مصنف از کتاب «كشف الارتياب في اتباع محمد بن عبد الوهاب» سيد محسن امين عاملى استفاده نمودهاند.
«آيين اخلاق در قرآن» ترجمه فارسى كتاب «دستور الأخلاق في القرآن» اثر محمد عبدالله دَرّاز، پژوهشى تطبيقى درباره اخلاق نظرى در قرآن، همراه با آيات اخلاق عملى است. اين اثر، توسط محمدرضا عطايى، با قلمى شيوا و رسا، به فارسى سليس و روان برگردان شده است.
سه مقدمه مفصل از مترجم فارسى، محقق (سامى غريرى)، ويراستار علمى (سيد محمد بدوى) و مترجم از فرانسه به عربى (عبدالصبور شاهين) در ابتداى كتاب جاى گرفته است.
زبان اصلى اين اثر (كه نام اصلى آن، « Le Morale Du Coran » مىباشد)، فرانسه بوده و مؤلف آن را به عنوان رساله دكتراى خود در فرانسه، به منظور معرفى اسلام و اخلاق اسلامى به غربيان نوشته است. بعدها توسط عبدالصبور شاهين، استاد زبان دانشگاه قاهره، به عربى برگردانده شده كه خود اين مسئله تا حدى از جاذبه كتاب، كاسته است؛ زيرا يك اثر زيبا در زبان اصلى همچون گلى است با تمام رنگ و بو و طروات طبيعى خود ولى همين كه دست به دست گشت و از زبانى به زبان ديگر- هرچند به وسيله مترجم چيرهدست- برگردانده شد، از طرواتش كم مىشود و ديگر آن تر و تازگى و شادابى اوليه را ندارد
با وجود اين امر، اين اثر، داراى امتيازهاى فراوانى است كه آن را از آثار مشابه، متمايز مىسازد از جمله آنكه:
1- اين كتاب توسط شخصيتى كمنظير آشناى به زمان، نوشته شده است. چنان كه دانشمند رجالى، خيرالدين زركلى درباره وى مىنويسد: «وى محمد بن عبدالله درّاز، فقيه و متأدب مصرى از جمله بزرگترين دانشمندان و اساتيد دانشگاه الازهر، داراى تأليفات مختلف است ...»
2- بر متن كتاب توسط عبدالصبور شاهين، علاوه بر ترجمه از فرانسه به عربى، تحقيقات و تعليقات سودمندى نيز انجام گرفته است
3- متن كتاب، پس از تعريف و تعليق توسط عبدالصبور شاهين، بهوسيله سيد محمد بدوى، استاد علمالاجتماع دانشگاه اسكندريه مصر، تطبيق شده و ارجاعات مورد بررسى قرار گرفته و نيز توسط استاد سامى غريرى، براى دومين بار يك سرى تحقيق و تعليق انجام گرفته است
شايان ذكر است محققان نامبرده، در ارجاعات خود، در مورد رواياتى كه مورد اتفاق عامه و شيعه بوده است، تنها به ذكر منابع عامه بسنده نكردهاند، بلكه به منابع شيعه و كتب معتبر پيروان اهلى بيت(ع) از قبيل «اصول و فروع كافى»، «وسائل الشيعة»، «بحار الانوار»، «تحف العقول» و نظاير اينها نيز ارجاع دادهاند كه اين امر، بر اعتبار كتاب، افزوده است
آنچه بر غنا و ارزش علمى اين اثر افزوده، آن است كه مترجم فرانسه به عربى آن كه از اطلاعات عميق دينى برخوردار است، خود استاد زبان عربى بوده و همانطورى كه زبان فرانسه را به خوبى آموخته و پايههاى آن را استحكام بخشيده است، كتابهاى زيادى نيز از دانشمندان را از فرانسه به عربى، برگردانده است. وى خود را در طول مدت سه سال، وقف ترجمه متن فرانسوى اين كتاب به عربى نموده است. وى از هيچ كوششى فروگذار نكرده تا آنچه را كه از راه و روش اطمينانبخش در توان دارد، در خدمت اين متن قرار دهد و همچنين در راه بيان محتواى كتاب؛ تا در خدمت خواننده عرب زبان و در تعمق بخشيدن فرهنگ دينى وى باشد. از جمله- همچون مؤلف- تنها به اشاره به آيات قرآن در پى نوشتها و ذكر شماره آيه و سوره بسنده نكرده است؛ بلكه زحمت نوشتن تمام آيات كريمه و درج عين عبارات را بر خود هموار و بدان وسيله، زحمت خواننده را نسبت به مراجعه به قرآن در مورد آن آيات كم كرده است؛ آياتى كه خواننده را براى دريافت منظور نويسنده، از آنها بىنياز نخواهد بود
از ديگر اقدامات وى، ارجاعاتى است كه به كتابهاى فقه، حديث، تفسير و علم كلام براى اطمينان به برخى از مطالب داده كه مؤلف بهصورت خلاصه از فرانسوى آنها را نوشته است؛ در حالىكه مترجم آزمندانه اصل عبارت آنها را آن چنانكه در آثار عربى ذكر شده، آورده است و در پارهاى از موارد كه نويسنده با اشارهاى از كنار يك حادثه گذشته است، مترجم خودش را به زحمت انداخته تا تمام جزئيات حادثه را بهطور كامل ثبت نمايد
مىتوان چنين گفت كه وى (مترجم فرانسه به عربى) در اين ترجمه، كوشش زيادى را مبذول داشته است؛ آنهم به خاطر اينكه در بعضى از مواردى كه متن دشوار و مشتمل بر افكار دقيق فلسفى است، وى ناگزير بوده در برابر عبارتى ساعتهاى طولانى وقت صرف كند- چنان كه ويراستار علمى اثر (سيد محمد بدوى) نيز هنگام مراجعه به ترجمه، چنين كرده است- تا از درستى ترجمه و بيان معناى مورد نظر مؤلف، مطمئن شود
البته ويراستار علمى نيز به خاطر اعتمادى كه نسبت به آگاهى خود راجع به اطلاعاتى كه از سبك نويسنده و روش فكرى و دقت وى داشته، در گزينش الفاظى كه بيانگر انديشه و تفكر اوست، نقش و در اين تلاش و كوشش مترجم (فرانسه به عربى)، سهم بسزايى داشته است و همين هميارى استوار بين ويراستار علمى و مترجم باعث شده است تا ترجمهاى رضايتبخش به وجود آمده تا در اختيار خواننده عرب زبان قرار گيرد و بدينوسيله، ترجمه به فارسى نيز آسانتر شود
در مقدمه مترجم فارسى، به ويژگىهاى كتاب و امتيازاتى كه وى را به ترجمه اين اثر گرانبها واداشته، اشاره شده است
در مقدمه سامى غريرى، به اقدامات تصحيحى كتاب، اشاره گرديده است. از جمله آنكه وى بيشتر آيات قرآنى را كه در كتاب آمده، استخراج كرده و با قرآن مجيد مقابله نموده و مطابق اعراب قرآن، اعرابگذارى نموده است؛ با علم به اينكه برخى از آيات اصلاً نوشته نشده بود و بعضى بهصورت صحيح و بعضى ناصحيح- نه نسبت آيه به سوره و نه ترتيب شماره آنها- آمده بود؛ علاوه بر اين كه نويسنده كتاب، گاهى عبارت خود را از آيه قرآنى اقتباس كرده است كه وى در حاشيه- تحت عنوان اقتباس از آيه كريمه- به اين موارد اشاره نموده و نام سوره شماره آيه را ذكر كرده است
وى همچنين مرجع احاديث را از صحاح (صحاح ششگانه) و كتابهاى حديثى ديگر بر حسب روش معمول در كارهاى تحقيقى تعيين كرده است؛ بدينترتيب كه اول نام كتاب، سپس شماره جلد و صفحه و شماره حديث را آورده است؛ با علم به اينكه نويسنده، زحمت زيادى كشيده ولى حديث را بهصورت متعارف كنونى نقل نكرده، بلكه تنها به نام كتاب و باب مربوط، بسنده كرده است. البته وى برگردان عربى را بهخاطر رعايت امانت علمى- با اينكه جلد و صفحه و شماره حديث را آورده- به حال خود گذاشته است
نكته ديگر آنكه تعليقات وى بر پارهاى از مواردى كه نويسنده كتاب يا مترجم عربى آن نيز ذكر كردهاند، از باب همخوانى و مقايسه با مذاهب ديگر است و همچنين به يك منبع- آنطورى كه نويسنده ذكر مىكند- بسنده نكرده است؛ بلكه بهخاطر اينكه خواننده با منابع حديث، در ديگر مذاهب نيز آشنا شود، براى ثبت منابع ديگر نيز تلاش نموده است. البته وى با نويسنده و همچنين با مترجم عربى آن در مواردى مانند جنگهاى ردّه، برخورد و اختلاف نظرهايى دارد
در مقدمه ويراستار علمى، ضمن اشاره به اقداماتى كه پيرامون ترجمه عربى و نيز ويراستارى كتاب صورت گرفته، خلاصهاى از انديشههاى مهم كتاب، بهطور گذرا بيان شده است
در مقدمه مترجم فرانسه به عربى، ضمن بيان اهميت كتاب و جايگاه و ارزش علمى نويسنده آن، به تشريح اوضاع سياسى و اجتماعى زمان نگارش كتاب پرداخته شده است
فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است.
در پاورقىها، علاوه بر ذكر منابع ، توضيح برخى از كلمات و عبارات متن ، اصل برخى عبارات فرانسوى ذكر شده است.
معرفى اجمالى:
«آيات ولايت در قرآن»، تأليف حضرت آيت اله مكارم شيرازى مىباشد. موضوع اين اثر آيات مربوط به ولايت و امامت مىباشد.
انگيزه محقق:
سال 1379 به نام مبارك حضرت اميرالمؤمنين(ع) نامگذارى شده بود، چرا كه اول سال و آخر سال مصادف با عيد غديرخم بود، بسيار مناسب بود كه علاقمندان حضرت برنامه وسيعترى براى شناسايى بيشتر فضائل و كمالات، سيره، سخنان، مديريت، اخلاق و سائر شئونات آن حضرت داشته باشند. حضرت آيت الله مكارم شيرازى در ماه مبارك رمضان طبق سنت سالهاى قبل بحث تفسيرى داشتند به خاطر تناسب با سال اميرالمؤمنين(ع) بحث تفسير آيات ولايت را شروع كردند كه هم بحث تفسيرى بود و هم بحث ولايى كه شامل مباحث جذاب و شيرين و پرمحتوايى بود، لذا محقق اين مطالب را جمعآورى كرده و پس از تحقيق كافى پيرامون مأخذ و منابع آن و شرح بيشتر بعضى مطالب كه به صورت مختصر بيان شده و ويراستارى مربوط به تبديل بيان به قلم اين مباحث ارزنده در تير ماه 1380 به زيور چاپ آراسته شد و در سال 1386 براى سومين بار توسط انتشارات نسل جوان واقع در قم در 464 صفحه قطع وزيرى در يك جلد منتشر شد.
ساختار و گزارش محتوا:
اين كتاب؛ مشتمل بر آيات ولايت است كه در سه فصل دستهبندى و تفسير شده است؛ فصل اول:
آيات خلافت و زعامت مسلمين؛ فصل دوم آيات فضائل اهل بيت عليهم السلام؛ فصل سوم: آيات فضائل مخصوص حضرت على(ع).
مؤلف ابتدا آيه مورد استدلال را آورده و دورنمايى از بحث را مطرح مىكنند و در آن بحث فشردهاى در مورد آيه موردنظر كرده تا خوانندگان با يك مطالعه اجمالى متوجه سير بحث شوند كه محتوى توضيحاتى اجمالى در مورد آيه مورد استدلال و اهميت موضوع و سير مباحث فصل است؛ مثلا دورنماى بحث آيه تبليغ به صورت خلاصه چنين آمده است، اين آيه شريفه به آيه تبليغ مشهور است كه مهمترين مسأله جهان اسلام پس از نبوت است، به پيامبر اكرم(ص) به صراحت تمام امر شد كه تكليف مردم را در مسأله خلافت روشن كنند. در تفسير اين آيه دانشمندان شيعه و سنى مطالبى ارائه دادهاند كه شرح آن خواهد آمد. بعد از دورنما، شرح و تفسير آيه را شروع مىكنند، همان طور كه عرض شد، كتاب برگرفته از درس تفسير آيت الله مكارم شيرازى است، لذا سبك تفسير همان سبك تفسير نمونه است.
مؤلف توجه خوانندگان را به اين نكته توجه مىدهند كه براى فهم آيات و سؤالاتى كه پيرامون مطالب و تفسير آن هست دو راه داريم: 1. تفكر و تأمل در مضمون و محتواى خود امر با قطع نظر از تمامى رواياتى كه از شيعه و سنى در تفسير آن آورده شده و با صرفنظر از تاريخ و سخنان مفسّران. 2.آيات شريفه را در سايۀ احاديث و رواياتى كه شأن نزول آن وارد شده، تفسير كنيم.
ايشان معمولا بعد اثبات مدعا از ادله شيعى به كتب دست اول و ادله آنهايى كه با مفسران شيعه در يك مسئله هم عقيده هستند، تمسك جستهاند؛ از جمله ادلهاى از صحيح مسلم، صحيح ترمذى، المستدرك على الصحيحين السنن الكبرى للبيهقى، الدر المنثور سيوطى، شواهد التنزيل، مسند احمد.
از ساير ويژگىهاى روش اين تفسير مىتوان به موارد زير اشاره كرد:
1. ايراد سئوالاتى كه مخالفين مطرح كردهاند، به صورت مرتب و جواب آنها و حتى گاهى سئوالات مقدّرى هم فرض شده و جواب آن بيان شده است.
2. آوردن احتمالات مختلف در يك مسأله كه ريشه اين احتمالات ممكن است عقلى باشد يا نقلى و...و بررسى هر يك از احتمالات.
3. جمعآورى اعترافات ناخواسته و تكاندهنده مفسران و مورخان اهل سنت.
4. اشاره به نكات مهم روايات و ذكر معنى لغوى، ادبى و تفسيرى آنها به حسب نياز به صورت جداگانه.
5. مطرح كردن داستانهايى به عنوان شواهد تاريخى به مناسبت موضوعهاى مطرح شده، مثل عشق خالص ميثم تمار در مراحل و مراتب محبت.
6. از آن جا كه آيات قرآن بدون توجه و تفسير و تبيين معصومين عليهم السلام فهميده نمىشود. ايشان از سنت معصومين عليهم السلام به عنوان ادله يا تأييداتى جهت استدلال يا استمداد بهرهبردارى كرده و با الهام از رويدادهاى تلخ و شيرين قرآن مسائل اعتقادى و اخلاقى و رفتارى را مطرح كردهاند.
7. ايشان در كيفيت استدلال يا استمداد از آيه براى آيه ديگر؛ مانند سيره مفسّران آيات الاحكام استفاده كرده و مقيد را شاهد تقييد آيات مطلقه و آيات خاصه را سند تخصيص آيات عامه قرار دادهاند. ايشان با سير در آيات و توجه به صدور آيات و سياق آنها و با توجه به آيات قبل و بعد و شأن نزول و... آيات را تفسير مىكنند.
8. با اطلاع نسبتا وسيع به تمام ظواهر آيات مورد استدلال از آيات موافق به عنوان استدلال يا استمداد سخن به ميان آوردهاند، اگر هم دليلى يا تأييدى نبوده به گونهاى آيه محل بحث را تفسير كرده كه متناقض با ساير آيات نباشد.
9. استفاده از احكام عقلى در معارف عقلى و تفسير آيات به طورى كه با هيچ دليل قطعى عقلى مخالف نباشد، چرا كه به حكم عقل تناقض بين عقل و وحى نيست.
10. در استظهار يك معنى از معانى متعدد در آيه با توجيه آيه سعى بر آن شده كه موافق با سائر مطالب باشد و مخالف با مبانى مسلّمۀ علوم ديگر از قبيل فقه و اصول و... نباشد.
11. آشنايى با مبادى برهان و شرائط و مقدمات آن و استدلال به ادله مبرهن و عدم ارزش براى فرضيه علمى كه جنبه برهانى ندارد.
12. در نقد و تحليل شبهات نام كسى برده نشده و غالبا به جرح و تعديل اصلى رأى و فكر توجه شده و از تعبيرات تحقير آميز استفاده نشده، مگر در موارد نادرى كه اقتضايى در بين باشد.
13. در تفسير اين آيات به جاى پرداختن به مسائل ادبى و عرفانى و مانند آن توجه خاصى به مسائل سازنده زندگى مادى و معنوى بويژه مسائل اجتماعى شده است.
14. به جاى پرداختن به بحثهاى كم حاصل توجه مخصوصى به ريشه لغات، شأن نزول آيات كه هر دو در فهم دقيق معانى قرآن مؤثر هستند، اشاره شده است.
15. اشكالات و ايرادات مختلف به تناسب هر آيه مطرح گرديده و پاسخ فشردهاى هم به آن ذكر داده شده است، به طورى كه در هنگام مطالعه آيات مسأله مبهمى در ذهن خواننده باقى نماند.
16. از اشاره به اصطلاحات پيچيده علمى در متن دورى شده است.
17. كتاب در عين سادگى و روانى عبارات، به مسائل اجتماعى و علمى توأم با نيازها و مسائل روز پرداخته است كه عموم طبقات مىتوانند از اين كتاب استفاده كنند و سعى شده ترجمه ذيل آيات و روايات و نحوه استدلال و رد شبهات با بيانى ساده و روان، سليس، گويا و رسا ارائه شود.
از مهمترين فصول كتاب به موارد زير مىتوان اشاره كرد: فصل اول آيات خلافت و زعامت مسلمين كه شامل آيه تبليغ، آيه اكمال دين، آيه ولايت، آيه اولى الامر آيه صادقين مىباشد. فصل دوم، آيات فضائل اهل بيت عليهم السلام كه شامل آيه تطهير، آيه مودّت، آيه مباهله آيات سوره دهر، آيه توبه آدم مىباشد. فصل سوم:آيات فضائل مخصوص حضرت على(ع) كه شامل آيه ليلة المبيت، آيه سقاية الحاج، آيه نصرت، آيه مؤذن و آيه اذان، آيه محسنين، آيه پيشگامان نخستين آيه محبت، آيه السابقون، آيه اذن واعيه، آيه صالح المومنين، آيه انذار و هدايت، آيه خير البريّة و آيه حكمت مىباشد.
معرفى اجمالى:
آية التطهير رؤية مبتكرة، تأليف محمد فاضل لنكرانى و شهابالدين إشراقى كه به زبان عربى در سال 1424ق توسط مركز فقه الائمه الاطهار به چاپ رسيده است.
ساختار و گزارش محتوا:
چون به قلم يك مرجع عظيم الشأن است؛ شامل نظرات تخصصى و استظهارات از قرآن و سنت و تاريخ كه نتيجه ممارستهاى علمى است و هيچ شك و ترديدى در آنها نمىباشد.
ادله عميق و مستند، ايراد فروع فقهى، ابوابى كه مورد ابتلاى مردم است با روشى ساده و دور از مصطلحات و عبارات پيچيده، حاوى آراى علماء متأخرين، اقتصار بحث بر آيه تطهير با رعايت اختصار تا ذهن خواننده خسته نشود و تمركز ذهنى او از بين نرود تا قابل استفاده براى عموم باشد، در عين حال، اختصار، از جايگاه علمى، فنى بوده و مباحث در سطح عالى آن كم نكرده است، در ابتداى كتاب مقدمه مترجم، سپس متن و تعليقهاش و در آخر فهرست مصادر، مؤلفات آيت الله فاضل لنكرانى و فهرست محتويات آمده است.
گزارش محتوا:
آيه تطهير از مشهورترين آياتى است كه بر افضليت اهل بيت عليهم السلام، مقام ايشان و استحقاق آنها براى خلافت دلالت مىكند كه ضمن پنج نكته بيان مىشود: 1. آيه هيچ ربطى به زنان پيامبر(ص) ندارد. 2. بررسى شأن نزول، محل نزول، ترتيب قرار گرفتن اين آيه در ميان آيات قبل و بعد. 3. ارادۀ خداوند از آيه. 4. معناى رجس و بيان نفى رجس. 5. بحث در مورد اهل بيت و مفهوم آن كه آيا معناى وصفى دارد يا جمعيت خاصى مدنظر است.
مصادر تحقيق در آخر كتاب طبق حروف الفبا كه مشتمل بر 55 منبع مىباشد آمده است، سپس فهرست مؤلفات آيت الله فاضل لنكرانى كه 41 مورد مىباشد و نيز فهرست محتويات كتاب و تعليقهاى هم از عباس نخعى محقق و مصحّح كتاب آمده كه در آن بعضى از روايات و نصوص نقل شده، استخراج و به مصادرشان ارجاع داده شدهاند، همچنين به بعضى از مصادر كه چاپ جديد دارند، اشاره شده است.
«آيات الولاية فى القرآن»، برگردان عربى کتاب آيات ولايت در قرآن تأليف آيتالله مكارم شيرازى است.
«آيات ولايت در قرآن»، تأليف حضرت آيت اله مكارم شيرازى مىباشد. موضوع اين اثر آيات مربوط به ولايت و امامت مىباشد.
انگيزه محقق:
سال 1379 به نام مبارك حضرت اميرالمؤمنين(ع) نامگذارى شده بود، چرا كه اول سال و آخر سال مصادف با عيد غديرخم بود، بسيار مناسب بود كه علاقمندان حضرت برنامه وسيعترى براى شناسايى بيشتر فضائل و كمالات، سيره، سخنان، مديريت، اخلاق و سائر شئونات آن حضرت داشته باشند. حضرت آيت الله مكارم شيرازى در ماه مبارك رمضان طبق سنت سالهاى قبل بحث تفسيرى داشتند به خاطر تناسب با سال اميرالمؤمنين(ع) بحث تفسير آيات ولايت را شروع كردند كه هم بحث تفسيرى بود و هم بحث ولايى كه شامل مباحث جذاب و شيرين و پرمحتوايى بود، لذا محقق اين مطالب را جمعآورى كرده و پس از تحقيق كافى پيرامون مأخذ و منابع آن و شرح بيشتر بعضى مطالب كه به صورت مختصر بيان شده و ويراستارى مربوط به تبديل بيان به قلم اين مباحث ارزنده در تير ماه 1380 به زيور چاپ آراسته شد و در سال 1386 براى سومين بار توسط انتشارات نسل جوان واقع در قم در 464 صفحه قطع وزيرى در يك جلد منتشر شد.
ساختار و گزارش محتوا:
اين كتاب؛ مشتمل بر آيات ولايت است كه در سه فصل دستهبندى و تفسير شده است؛ فصل اول:
آيات خلافت و زعامت مسلمين؛ فصل دوم آيات فضائل اهل بيت عليهم السلام؛ فصل سوم: آيات فضائل مخصوص حضرت على(ع).
مؤلف ابتدا آيه مورد استدلال را آورده و دورنمايى از بحث را مطرح مىكنند و در آن بحث فشردهاى در مورد آيه موردنظر كرده تا خوانندگان با يك مطالعه اجمالى متوجه سير بحث شوند كه محتوى توضيحاتى اجمالى در مورد آيه مورد استدلال و اهميت موضوع و سير مباحث فصل است؛ مثلا دورنماى بحث آيه تبليغ به صورت خلاصه چنين آمده است، اين آيه شريفه به آيه تبليغ مشهور است كه مهمترين مسأله جهان اسلام پس از نبوت است، به پيامبر اكرم(ص) به صراحت تمام امر شد كه تكليف مردم را در مسأله خلافت روشن كنند. در تفسير اين آيه دانشمندان شيعه و سنى مطالبى ارائه دادهاند كه شرح آن خواهد آمد. بعد از دورنما، شرح و تفسير آيه را شروع مىكنند، همان طور كه عرض شد، كتاب برگرفته از درس تفسير آيت الله مكارم شيرازى است، لذا سبك تفسير همان سبك تفسير نمونه است.
مؤلف توجه خوانندگان را به اين نكته توجه مىدهند كه براى فهم آيات و سؤالاتى كه پيرامون مطالب و تفسير آن هست دو راه داريم: 1. تفكر و تأمل در مضمون و محتواى خود امر با قطع نظر از تمامى رواياتى كه از شيعه و سنى در تفسير آن آورده شده و با صرفنظر از تاريخ و سخنان مفسّران. 2.آيات شريفه را در سايۀ احاديث و رواياتى كه شأن نزول آن وارد شده، تفسير كنيم.
ايشان معمولا بعد اثبات مدعا از ادله شيعى به كتب دست اول و ادله آنهايى كه با مفسران شيعه در يك مسئله هم عقيده هستند، تمسك جستهاند؛ از جمله ادلهاى از صحيح مسلم، صحيح ترمذى، المستدرك على الصحيحين السنن الكبرى للبيهقى، الدر المنثور سيوطى، شواهد التنزيل، مسند احمد.
از ساير ويژگىهاى روش اين تفسير مىتوان به موارد زير اشاره كرد:
1. ايراد سئوالاتى كه مخالفين مطرح كردهاند، به صورت مرتب و جواب آنها و حتى گاهى سئوالات مقدّرى هم فرض شده و جواب آن بيان شده است.
2. آوردن احتمالات مختلف در يك مسأله كه ريشه اين احتمالات ممكن است عقلى باشد يا نقلى و...و بررسى هر يك از احتمالات.
3. جمعآورى اعترافات ناخواسته و تكاندهنده مفسران و مورخان اهل سنت.
4. اشاره به نكات مهم روايات و ذكر معنى لغوى، ادبى و تفسيرى آنها به حسب نياز به صورت جداگانه.
5. مطرح كردن داستانهايى به عنوان شواهد تاريخى به مناسبت موضوعهاى مطرح شده، مثل عشق خالص ميثم تمار در مراحل و مراتب محبت.
6. از آن جا كه آيات قرآن بدون توجه و تفسير و تبيين معصومين عليهم السلام فهميده نمىشود. ايشان از سنت معصومين عليهم السلام به عنوان ادله يا تأييداتى جهت استدلال يا استمداد بهرهبردارى كرده و با الهام از رويدادهاى تلخ و شيرين قرآن مسائل اعتقادى و اخلاقى و رفتارى را مطرح كردهاند.
7. ايشان در كيفيت استدلال يا استمداد از آيه براى آيه ديگر؛ مانند سيره مفسّران آيات الاحكام استفاده كرده و مقيد را شاهد تقييد آيات مطلقه و آيات خاصه را سند تخصيص آيات عامه قرار دادهاند. ايشان با سير در آيات و توجه به صدور آيات و سياق آنها و با توجه به آيات قبل و بعد و شأن نزول و... آيات را تفسير مىكنند.
8. با اطلاع نسبتا وسيع به تمام ظواهر آيات مورد استدلال از آيات موافق به عنوان استدلال يا استمداد سخن به ميان آوردهاند، اگر هم دليلى يا تأييدى نبوده به گونهاى آيه محل بحث را تفسير كرده كه متناقض با ساير آيات نباشد.
9. استفاده از احكام عقلى در معارف عقلى و تفسير آيات به طورى كه با هيچ دليل قطعى عقلى مخالف نباشد، چرا كه به حكم عقل تناقض بين عقل و وحى نيست.
10. در استظهار يك معنى از معانى متعدد در آيه با توجيه آيه سعى بر آن شده كه موافق با سائر مطالب باشد و مخالف با مبانى مسلّمۀ علوم ديگر از قبيل فقه و اصول و... نباشد.
11. آشنايى با مبادى برهان و شرائط و مقدمات آن و استدلال به ادله مبرهن و عدم ارزش براى فرضيه علمى كه جنبه برهانى ندارد.
12. در نقد و تحليل شبهات نام كسى برده نشده و غالبا به جرح و تعديل اصلى رأى و فكر توجه شده و از تعبيرات تحقير آميز استفاده نشده، مگر در موارد نادرى كه اقتضايى در بين باشد.
13. در تفسير اين آيات به جاى پرداختن به مسائل ادبى و عرفانى و مانند آن توجه خاصى به مسائل سازنده زندگى مادى و معنوى بويژه مسائل اجتماعى شده است.
14. به جاى پرداختن به بحثهاى كم حاصل توجه مخصوصى به ريشه لغات، شأن نزول آيات كه هر دو در فهم دقيق معانى قرآن مؤثر هستند، اشاره شده است.
15. اشكالات و ايرادات مختلف به تناسب هر آيه مطرح گرديده و پاسخ فشردهاى هم به آن ذكر داده شده است، به طورى كه در هنگام مطالعه آيات مسأله مبهمى در ذهن خواننده باقى نماند.
16. از اشاره به اصطلاحات پيچيده علمى در متن دورى شده است.
17. كتاب در عين سادگى و روانى عبارات، به مسائل اجتماعى و علمى توأم با نيازها و مسائل روز پرداخته است كه عموم طبقات مىتوانند از اين كتاب استفاده كنند و سعى شده ترجمه ذيل آيات و روايات و نحوه استدلال و رد شبهات با بيانى ساده و روان، سليس، گويا و رسا ارائه شود.
از مهمترين فصول كتاب به موارد زير مىتوان اشاره كرد: فصل اول آيات خلافت و زعامت مسلمين كه شامل آيه تبليغ، آيه اكمال دين، آيه ولايت، آيه اولى الامر آيه صادقين مىباشد. فصل دوم، آيات فضائل اهل بيت عليهم السلام كه شامل آيه تطهير، آيه مودّت، آيه مباهله آيات سوره دهر، آيه توبه آدم مىباشد. فصل سوم:آيات فضائل مخصوص حضرت على(ع) كه شامل آيه ليلة المبيت، آيه سقاية الحاج، آيه نصرت، آيه مؤذن و آيه اذان، آيه محسنين، آيه پيشگامان نخستين آيه محبت، آيه السابقون، آيه اذن واعيه، آيه صالح المومنين، آيه انذار و هدايت، آيه خير البريّة و آيه حكمت مىباشد.